Foniatrą może zostać lekarz uzyskujący specjalizację z audiologii i foniatrii (specjalizacja posiadająca wspólny moduł podstawowy w zakresie otorynolaryngologii). Foniatra zajmuje się m.in. profilaktyką, diagnozowaniem i leczeniem schorzeń krtani oraz zaburzeniami w obrębie narządu głosu i mowy.

Rzetelną i najbardziej rozpowszechnioną metodą diagnostyczną w rozpoznawaniu zaburzeń głosu jest endoskopia krtani. Badania endoskopowe krtani w Polsce może przeprowadzać jedynie lekarz. Większe uprawnienia w tym zakresie posiadają niektórzy logopedzi pracujący za granicą (np. w USA), gdzie mogą wykonywać ją samodzielnie. Obrazowanie krtani można przeprowadzić za pomocą endoskopu sztywnego (drogą transoralną) lub endoskopu giętkiego (zwykle transnasalnie, choć coraz częściej również transoralnie). Badanie endoskopowe krtani najczęściej wykonuje się techniką wideolaryngostroboskopii VLS lub fiberoskopii, jednak w badaniach naukowych coraz częściej korzysta się z wideoendoskopii z szybkim filmem HSV (High-Speed Videoendoscopy). Niestety niewystarczająca liczba endoskopów z szybkim filmem w Polsce, ogranicza ich wykorzystanie w praktyce klinicznej (wg stanu na 2023 rok, w Polsce znajdowało się jedynie 5 endoskopów HSV).

Warto wiedzieć!

Badanie VLS rejestruje ok. 30–60 klatek na sekundę, podczas gdy HSV ponad 4000, co w wielu przypadkach (np. przy ocenie wzorca wibracyjnego) decyduje o jego przewadze w precyzji diagnostycznej krtani.

W diagnozie głosu wykorzystuje się również techniki takie jak:

• palpacyjna ocena narządu głosu (np. wg protokołu E. Sielskiej-Badurek),
• odsłuchowo-percepcyjna ocena głosu (np. wg skali GRBAS),
• ocena aerodynamiczna głosu (pomiar maksymalnego czasu fonacji MPT),
• analiza akustyczna głosu (np. w programie Praat),
• wywiad i oceny kwestionariuszowe (np. VHI, CVHI-10, SVHI itp.).

Wymienione wyżej techniki diagnostyczne mogą być wykonywane zarówno przez foniatrę, jak i logopedę (z odpowiednimi kompetencjami i doświadczeniem klinicznym w terapii dysfonii). Dzięki temu taka interdyscyplinarna współpraca zyskuje wymiar dwustronny. Foniatra po diagnozie głosu może skierować pacjenta do logopedy w celu odbycia terapii głosu/mowy, ale logopeda (jeśli pacjent trafi do niego najpierw) może zalecić konsultację u foniatry, np. z powodu podejrzenia nieprawidłowości w pracy krtani.

Wiele sytuacji wymaga interdyscyplinarnej współpracy logopedy z foniatrą. Do najczęstszych zaburzeń i takich przypadków należą m.in.:

• dysfonia czynnościowa (hipofunkcjonalna, hiperfunkcjonalna, MTD),
• dysfonia organiczna (neurogenna lub strukturalna – w tym guzki fałdów głosowych),
• psychogenne zaburzenia głosu (przetrwały głos fistułowy, dysfonia i afonia psychogenna),
• laryngektomia,
• dysfagia,
• feminizacja i maskulinizacja głosu.

Zadaniem foniatry jest ocena stanu zdrowia pacjenta, diagnoza jego głosu i ewentualne podjęcie interwencji medycznych, takich jak farmakoterapia, zabiegi chirurgiczne czy skierowanie na specjalistyczną rehabilitację. Foniatra nierzadko ocenia również sprawność motoryczną narządów artykulacyjnych i wymowę pacjentów.

Natomiast do zadań logopedy należą w zależności od potrzeby:

• diagnoza głosu (podobnie jak foniatra, jednak z pominięciem badania endoskopowego),
• wspieranie rehabilitacji głosu pacjentów w celu eliminacji zaburzeń np. z wykorzystaniem m.in. techniki LaxVox, terapii manualnej krtani, metody akcentów, metody NOVA-Vox,
• instruktaż w zakresie higieny głosu i zmiany niewłaściwych nawyków fonacyjnych,
• nauka prawidłowej emisji głosu uwzględniającej ćwiczenia oddechowe, fonacyjne i artykulacyjne,
• nauka mowy przełykowej lub gardłowej w przypadku laryngektomii,
• terapię miofunkcjonalną przestrzeni ustno-twarzowej,
• przygotowanie do zabiegu frenulotomii i opiekę pozabiegową – Badania z 2023 roku ujawniły, że występuje związek między ankyloglosją a dysfonią hiperfunkcjonalną u niektórych pacjentów z zaburzeniami głosu (Summersgill i in., 2023). Ocena wędzidełka języka powinna być zatem standardowym elementem podczas diagnozy pacjenta foniatrycznego w celu rozważenia konieczności przeprowadzenia zabiegu frenulotomii/frenuloplastyki.

Działania foniatry są konieczne nie tylko na etapie diagnozy, lecz również podczas monitorowania postępów i ewaluacji terapii. Efektywna współpraca na linii logopeda – foniatra pozwala na kompleksową opiekę pacjenta, czego efektem są szybsze rezultaty i wysoka jakość podjętej interwencji.

Bibliografia:

Hong I., Bae S., Lee H. K., Bonilha H. S. (2024), Prevalence of Dysphonia and Dysphagia Among Adults in the United States in 2012 and 2022, [w:] “American journal of speech-language pathology”, nr 33(4), s. 1868–1879.

Hron T. A., Kavanagh K. R., Murray N. (2019), Diagnosis and treatment of benign pediatric lesions, [w:] “Otolaryngologic Clinics of North America”, nr 52(4), s. 657–668.

Jaros K. (2024), Voice Handicap and Public Speaking Anxiety in Self-Assessment among Children with and without Vocal Fold Nodules, [w:] “Journal of Voice”, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S089219972400153X [dostęp: 9.09.2024 r.].

Kim Y., Oh J., Choi S.H., Jung A., Lee J.G., Lee Y.S., Kim J.K. (2021), A portable smartphone-based laryngoscope system for high-speed vocal cord imaging of patients with throat disorders: instrument validation study, [w:] “JMIR mHealth and uHealth”, nr 9(6), s. e25816.

Marciniak-Firadza R. (2018), Współpraca logopedy z laryngologiem i foniatrą w procesie rehabilitacji zaburzeń głosu i mowy, [w:] „Logopaedica Lodziensia”, (2), s. 107–117.

Naghibolhosseini M., Deliyski D.D., Zacharias S.R., de Alarcon A., Orlikoff R.F. (2018), Temporal segmentation for laryngeal high-speed videoendoscopy in connected speech, [w:] “Journal of Voice”, nr 32(2), s. 256–e1.

Summersgill I., Nguyen G., Grey C., Norouz-Knutsen L., Merkel-Walsh R., Katzenmeir C., Zaghi S. I in. (2023), Muscle tension dysphonia in singers and professional speakers with ankyloglossia: Impact of treatment with lingual frenuloplasty and orofacial myofunctional therapy, [w:] “International Journal of Orofacial Myology and Myofunctional Therapy”, nr 49(1), s. 1–8.

Wu S.S., Ongkasuwan J., Anne S., Appachi S. (2023), Voice outcomes following surgical treatment for pediatric vocal fold nodules: A systematic review and meta-analysis, [w:] “International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology”, nr 166, s. 111461.