Celem wywiadu i testu językowego powinno być uzyskanie pełnego zrozumienia, w jaki sposób deficyty ograniczają codzienne życie i aktywność społeczną pacjenta [1]. W zależności od stanu i możliwości pacjenta należy starać się przeprowadzić wywiad logopedyczny z samym pacjentem. Jeśli zaistnieje potrzeba, należy uzupełnić go lub zweryfikować trafność jego wyników z osobą bliską pacjentowi, która jest upoważniona do udzielania informacji.
Gromadzone informacje powinny dotyczyć kwestii istotnych dla sposobu przeprowadzenia diagnozy i planowania terapii. Warto zatem zapytać o:

• wiek pacjenta,
• datę incydentu, w wyniku którego pacjent doznał afazji,
• krótką historię choroby – objawy zachorowania, stan tuż po zachorowaniu, dotychczasowa historia terapii zaburzeń językowych itp.,
• sposób funkcjonowania przed zachorowaniem – aktywność zawodowa, występowanie objawów zaburzeń poznawczych,
• dodatkowe schorzenia, które mogą wpływać na komunikację – np. choroby neurodegeneracyjne, napady padaczkowe, wcześniej przebyte udary, niedosłuch, niedowidzenie, choroba Alzheimera,
• wykształcenie i zawód,
• znajomość języków obcych,
• lateralizację.

Jeśli istnieje taka możliwość, warto zapoznać się z wynikami badań neuroobrazowych i tym samym uzupełnić wywiad o informacje dotyczące rodzaju i rozległości uszkodzenia mózgu, które wywołało afazję.

Nie należy również zapomnieć o zapytaniu pacjenta o jego cele. Zdarza się bowiem, że osobie z afazją bardzo zależy na powrocie do szczególnych, wybranych form aktywności, np. rozwiązywania krzyżówek, czytania lub kontynuowania wykonywania specyficznych czynności wynikających z charakteru pracy zawodowej. Informacje na ten temat będą istotne w procesie programowania terapii. Aby proponowane pacjentowi indywidualne pomoce terapeutyczne były atrakcyjne, a tym samym motywujące do ćwiczeń, ważne jest pytanie o jego zainteresowania lub hobby – zwłaszcza w przypadku występowania głębokich zaburzeń, wycofania w terapii lub niskiej motywacji.

Wstępne szacowanie głębokości zaburzeń powinno rozpocząć się już w momencie naturalnej rozmowy z pacjentem [2]. Poprzez obserwację można ocenić prozodię, długość i poprawność wypowiedzi, poprawność artykulacji, tempo aktualizacji wyrazów, a także adekwatność odpowiedzi na zadawane pytania. Poza powyższym istotne jest przeprowadzenie odpowiednich prób [3]:

• rozumienia – od pojedynczych słów, przez zdania syntaktycznie proste a następnie złożone, po skomplikowane polecenia i metafory,
• nazywania – realnych przedmiotów lub obrazków przedstawiających przedmioty, czynności, kolory, liczby, zjawiska,
• powtarzania,
• czytania – w tym możliwości czytania globalnego,
• pisania – pod dyktando i od siebie,
• mowy dialogowej i narracji,
• znajomości ciągów zautomatyzowanych (np. liczby, nazwy dni tygodnia, nazwy miesięcy).

Narzędziem, które może być wykorzystane w procesie oceny funkcji językowych, to „Bostoński Test do Diagnozy Afazji (BTDA)”. Jest to jeden z popularniejszych testów do badania afazji, a przeprowadzenie jego skróconej wersji zajmuje około 30–45 minut.

Po przeprowadzeniu wywiadu i oceny językowej kolejnym krokiem powinno być:

• postawienie diagnozy – określenie typu i głębokości afazji, bez pominięcia „mocnych stron” pacjenta,
• określenie planu terapii i realnych celów.

Podczas pierwszego spotkania bardzo ważne jest, by pacjent poczuł się rozumiany i miał poczucie sprawczości. Przed przeprowadzeniem badania należy wyjaśnić jego cel oraz uczulić, że niektóre próby mogą sprawiać trudność. Logopeda powinien zwracać się do pacjenta używając prostych komunikatów, weryfikować, czy obie strony prawidłowo się zrozumiały, a w razie potrzeby wspomagać się gestem, podpisami i obrazkami lub zapisywaniem kluczowych słów. Pomocne może być także stosowanie komunikacji wspomagającej i alternatywnej w prostych formach, np. tablic komunikacyjnych.

Pierwsza wizyta osoby z afazją w gabinecie logopedy obejmuje znacznie więcej niż tylko test językowy. To moment, w którym logopeda poznaje osobę z zaburzeniem, jej potrzeby i priorytety, a także tworzy ramy dla przyszłej terapii.  

Przypisy:

[1] Sheppard S.M., Sebastian R. (2021), Diagnosing and managing post-stroke aphasia, [w:] „Expert Review of Neurotherapeutics”, nr 21(2), s. 221–234.

[2] Seniów J., Mazurkiewicz P. (2012), Poudarowe ogniskowe zespoły poznawczo-behawioralne i proste zadania kliniczne do ich wykrywania, [w:] „Neurologia po Dyplomie”, nr 7(6), s. 44.

[3] Krajewska M., Wójcik-Topór P. (2025), Terapia osób z afazją, Harmonia Universalis, Gdańsk, s. 37–84.