Po pierwsze,pozostaje nawyk powtarzania po terapeucie. Logopeda wypracował do tej pory z dzieckiem określony porządek pracy. Był wzo­rem do naśladowania. Tym, kto pokazuje, jak wy­mawiać. Przy stoliku proponował kolejne zada­nia, informował o sposobie ich wykonania. Najczęściej te zadania miały charakter zamknięty, czyli wymagały wypowiedzenia konkretnego sło­wa, wykonania określonego ćwiczenia aparatu artykulacyjnego lub powtórzenia sekwencji ru­chów. Z pewnością logopeda podejmował z dzieckiem rozmowę i w ten sposób budował relację, ale do tej pory spontaniczne wypowiedzi dziecka nie podlegały ocenie i nie były kluczowym ele­mentem terapii. Etap doskonalenia wymowy spontanicznej pozwala dziecku na dużo większą swobodę komunikacyjną. Teraz logopeda oczekuje od dziecka otwartości w mówieniu i odejścia od prezentowanych do tej pory schematów aktyw­ności werbalnej.

Po drugie, młody człowiek nie zawsze wie, co i jak chciałby powiedzieć.Pewniej czuje się w odpowiedzi na pytania zamknięte. Ma niższy zasób słownika czynnego w porównaniu z zaso­bem biernym. Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym miewają problemy z uporząd­kowaniem swojej aktywności werbalnej. Z tej przyczyny pomocne będą takie działania logopedy, jak np.:

• poświadczanie zrozumienia („rozumiem”, „yhym, „tak”),
• zachęcanie do kontynuowania myśli („i co potem”),
• promowanie współpracy („spró­bujmy razem wymienić…”).

Dobrze, gdy prowa­dzący zajęcia pomaga dziecku utrzymać kontakt werbalny i skupienie uwagi na odbiorcy. Może w tym celu nawiązać wyraźny kontakt wzrokowy, określić pozycję nadawcy („Teraz słucham twoje­go zdania na ten temat”, „Cały czas Cię słucham”), skierować postawę swojego ciała w kierunku wypowiadającego się dziecka. W zależności od charakteru dziecka w niektórych przypadkach pomocne może być poproszenie, aby wstało na czas mówienia (np. w trakcie zajęć w parach lub w małej grupie).

Umiejętność prowadzenia dialogu wymaga ćwiczeń. Dziecko doskonali tę sztukę już od okresu wczesnego dzieciństwa. W rozmowie dialogowej z przedszko­lakiem to dorosły musi w większej mierze dostoso­wać się do dziecka. Początkowo w dialogu wystę­pują jedynie pytania i odpowiedzi. Po trzecim roku życia stopniowo dialog uzupełniają takie formy jak komentarze, potwierdzenia, polecenia [1]. Po piątych urodzinach w mowie dziecka następuje ważna zmia­na. Zaczyna ono wykazywać próby dostosowania for­my swojej wypowiedzi do odbiorcy [2]. To znaczy, że zaczyna inaczej konstruować wypowiedzi, gdy roz­mawia z kolegą, a inaczej w rozmowie z panią bądź panem logopedą. Stopniowo, z wiekiem, zdania wy­powiadane przez dziecko są coraz bardziej rozbudo­wane, skomplikowane pod względem gramatycznym i słownikowym.

Warto pamiętać, że ubogość wypowiedzi spontanicznych w trakcie terapii gabinetowej nie musi świadczyć o niechęci dziecka do mówienia, słabej relacji z logopedą czy nieśmiałości. Może być wynikiem typowej dla wieku niższej ogólnej sprawności komunikacyjnej. Rolą logopedy jest umiejętne zachęcenie dziecka do werbalizacji, poprzez proponowanie atrakcyjnych dla danego podopiecznego form i tematów rozmów.

Oczekiwanym efektem terapii dyslalii jest utrwale­nie artykulacji głoski na poziomie mowy spontanicznej, która obfituje w przeróżne formy języ­kowe. Ćwiczenia utrwalające wymowę powinny zatem uwzględniać różne sprawności językowe i komunikacyjne. Nie mogą sprowadzać się do nazywania rzeczy na obrazkach. Praca nad nową głos­ką powinna uwzględniać różne części mowy, różne wyrażenia, różnego rodzaju zdania i sytuacje komu­nikacyjne (w tym dialog i narrację) [3]. O tym, czy pro­ponowane zadania przyniosą oczekiwany skutek te­rapeutyczny, decydują m.in.:

• ich atrakcyjność – uczymy się tego, czego chcemy się nauczyć. Warto pamiętać, że dla różnych dzieci inne zadania mogą być atrakcyjne i angażujące wyobraźnię;
• ich różnorodność językowa – ćwiczenia powinny rozwijać różne sprawności językowe i komunika­cyjne;
• ich wielowymiarowość – język jest narzędziem do poznawania świata. Każde ćwiczenie powinno wnosić coś więcej niż tylko utrwalanie wymowy. Dziecko chce dowiedzieć się czegoś nowego. Intencją logopedy powinno być wszechstronne kształcenie sprawności językowej dziecka;
• ich kreatywność i wynikająca z niej możliwość postawienia dziecka w roli kreatora – dziecko powinno być nie tylko odtwórcą, ale też twórcą wypowiedzi językowych;
• ich utylitarność – w pierwszej kolejności należy utrwalać te wyrazy, wyrażenia itp., które są częste w mowie dziecka, a zatem szczególnie użyteczne;
• ich dostosowana do pacjenta problemowość – postawienie dziecka w sytuacji problemowej (np. nietypowe polecenie, nieznane słowa) może wzbudzać ciekawość i mobilizować do działania.

W celu utrwalenia wymowy głoski w mowie spon­tanicznej D. Pluta-Wojciechowska proponuje zasto­sowanie strategii „małych kroków”. Polega ona na stopniowym egzekwowaniu od dziecka poprawno­ści wypowiedzi określonych wyrazów, które często występują w mowie. Dobór wyrazów powinien być zaakceptowany przez dziecko. Forma poprawiania w razie błędnej realizacji powinna być dyskretna, określona w ustalonych z dzieckiem zasadach [4].

Przypisy:

[1] Kielar-Turska M. (1989), Sprawność językowa dzieci wiejskich u progu szkoły, „Wychowanie w Przedszkolu”, nr 1, s. 182.

[2] Andrzejewska J. (2009), Rola nauczyciela w rozwoju i kształceniu kompetencji komunikacyjnych dzieci, [w:] J. Andrzejewska (red.), Wspieranie rozwoju kompetencji komunikacyjnych dzieci, Lublin: Wydawnictwo UMCS, s. 27.

[3] Pluta-Wojciechowska D. (2019), Dyslalia obwodowa. Diagnoza i terapia logopedyczna wybranych form zaburzeń, Wydawnictwo Ergo-Sum, Bytom, s. 408.

[4] Tamże, s. 413.