Komunikacja bezpośrednia vs. pośrednia – rodzaje komunikacji

W celu uporządkowania i opisania wszystkich możliwych form komunikacji stosuje się różne podziały. W psychologii wskazuje się cztery główne rodzaje:

• komunikację interpersonalną – to wymiana informacji między dwojgiem ludzi, charakteryzująca się bezpośrednim kontaktem, a tym samym możliwością natychmiastowej reakcji. Istotne w niej są informacje płynące z mowy ciała, tonu głosu oraz różnych innych niewerbalnych sygnałów;
• komunikację intrapersonalną – to rozmowa z samym sobą, monolog wewnętrzny. Obejmuje refleksje, samoocenę, planowanie i analizowanie swoich myśli oraz uczuć. W jej konsekwencji następuje samorozwój i podejmowane są świadome decyzje. Służy także zarządzaniu emocjami;
• komunikację społeczną – obejmuje formalne i nieformalne spotkania, dyskusje czy negocjacje, a zatem różne formy komunikacji w grupie;
• komunikację pośrednią – to konwersacja za pośrednictwem mediów, np. telefonów, komputerów, komunikatorów internetowych, która jest pozbawiona fizycznej obecności współrozmówcy.

Trzy pierwsze wymienione formy komunikacji mają charakter bezpośredni. Wymiana informacji odbywa się na bieżąco, przy fizycznym kontakcie z odbiorcą.

Komunikacja pośrednia zyskała na popularności głównie dzięki swoim licznym zaletom. Wśród nich warto wymienić:

• znaczne ułatwienie w utrzymywaniu relacji na odległość – ze znajomymi, z którymi kontakt bezpośredni jest niemożliwy lub utrudniony,
• zasięg tej formy ułatwia nawiązywanie kontaktów z rozmówcami z odległych miejsc w kraju i na świecie. Przyczynia się do globalizacji komunikacji, daje możliwość nawiązywania kontaktu z osobami z innych kultur i posługujących się innym językiem (także dzięki translatorom),
• dostępność, dzięki której możliwe jest przekazanie informacji na bieżąco, bez potrzeby oczekiwania na spotkanie,
• możliwość uniknięcia konfrontacji – pośrednia forma zapewnia możliwość zakończenia konwersacji w każdej chwili, może w mniejszym stopniu wpływać na emocje odbiorcy (ze względu na pozbawioną komunikatów niewerbalnych formę pisemną),
• może być bardziej dyplomatyczna – daje możliwość odroczenia i przemyślenia odpowiedzi,
• jest bardziej przystępna dla osób nieśmiałych, niepewnych siebie, z lękiem społecznym,
• porządkuje kolejność wypowiedzi uczestników komunikacji (dymki dialogowe, dokładny czas odbioru informacji),
• archiwizuje treści, a zatem nie jest tak ulotna, jak komunikacja bezpośrednia.

Coraz więcej mówi się o negatywnych skutkach pośredniej formy kontaktowania się. Jej dominacja widoczna jest zwłaszcza wśród młodzieży i osób pracujących zdalnie (szczególnie w i po okresie pandemii). Są to między innymi:

• brak bezpośredniego kontaktu ogranicza możliwość korzystania z pełni sygnałów niewerbalnych. Niedostępność informacji płynących z gestów, mimiki, postawy ciała czy kontaktu wzrokowego może prowadzić do nieporozumień. Według Raya Birdwhistella za pomocą mowy niewerbalnej człowiek przekazuje aż 65% komunikatów, a zdaniem Albert Mehrabian – nawet do 93% [2]. Komunikacja niewerbalna pozwala na lepsze zrozumienie intencji i emocji rozmówcy.
• pośrednia forma ułatwia nadawanie komunikatów nieautentycznych, nieuczciwych. W bezpośrednim kontakcie niekiedy niemożliwe jest ukrycie swoich prawdziwych intencji lub opinii, ponieważ zdradzają je komunikaty pozawerbalne,
• pisemny komunikat pośredni jest zazwyczaj zwięźlejszy i uboższy treściowo, niż komunikat mówiony. Stąd łatwiej o nieporozumienia i niedomówienia.
• pomimo komunikowania się, rozmówca pozostaje w poczuciu osamotnienia i odczuwa brak fizycznej obecności drugiego człowieka,
• ze względu na swoje wady komunikacja pośrednia nie w każdej sytuacji jest akceptowana. Rezygnuje się z niej np. podczas rozmowy o pracę, konwersacji w szczególnie ważnych lub doniosłych sprawach,
• częste komunikowanie się za pośrednictwem elektroniki i przy ekspozycji na ekrany grozi uzależnieniem, tzw. siecioholizmem,
• nawyk częstego komunikowania się za pomocą wysokich technologii może skutkować, nie tylko u dzieci, między innymi problemami ze skupieniem uwagi (m.in. ze względu na stały dostęp do nadawanych przez znajomych komunikatów), problemami ze snem (niebieskie światło hamuje uwalnianie melatoniny z organizmu, co następnie przyczynia się do problemów z zaśnięciem), przemęczeniem [3].

„Dzieci urodzone w epoce wysokich technologii (od końca lat dziewięćdziesiątych XX w.) w odmienny sposób kształtują swoje relacje ze światem, z ludźmi i z językiem [4]”. Ci, którzy ograniczają kontakty bezpośrednie, z czasem tracą subtelne, ale niezwykle ważne kompetencje społeczne, w tym sprawność w odczytywaniu komunikatów niewerbalnych, pewność siebie w rozmowach bezpośrednich i kontaktach grupowych, błyskotliwość w reagowaniu na odbierane komunikaty werbalne. Kompetencje językowe człowieka są wynikiem uczenia się poprzez naśladowanie. Brak wzorców i sytuacji dających możliwość „trenowania” komunikowania się twarzą w twarz z drugim człowiekiem powoduje obniżenie umiejętności w tym zakresie.

W Ogólnopolskim Dniu Rozmów Twarzą w Twarz warto rozpowszechniać wiedzę na temat różnic pomiędzy pośrednią a bezpośrednią formą komunikacji. W ramach działań na rzecz promocji tego nietypowego święta logopeda może zaproponować w swoim miejscu pracy (szczególnie w placówkach oświatowych) różne wydarzenia:

• gazetki informacyjne,
• konkursy mające na celu promocję komunikacji bezpośredniej,
• grupowe zajęcia profilaktyczne lub warsztaty, podczas których prowadzący przekazuje informacje na temat możliwych skutków nadmiernego korzystania z mediów,
• prelekcje skierowane do rodziców dzieci.

Przypisy:

[1] Sergiel L., Psychologia komunikacji, https://witalni.pl/baza_wiedzy/psychologia-komunikacji/ [dostęp: 16.12.2024 r.].

[2] Komunikacja niewerbalna, czyli o gestach, które mają znaczenie, https://mtc.pl/blog/komunikacja-niewerbalna/ [dostęp: 16.12.2024 r.].

[3] Liczne skutki częstej ekspozycji dzieci na stymulacje wysokimi technologiami zostały podane m.in. w artykule: Wpływ wysokich technologii na rozwój dziecka, https://centrummetodykrakowskiej.pl/blog/wplyw-wysokich-technologii-na-rozwoj-dziecka/ [dostęp: 16.12.2024 r.].

[4] Tamże.