Komunikacja pozawerbalna jest bardzo ważnym elementem komunikacji interpersonalnej. Polega na przekazie informacji za pomocą środków innych niż słowa [3]. Odnosi się zatem do niejęzykowych zasobów komunikacyjnych ludzi i obejmuje m.in.:

• mowę ciała (np. gesty, dotyk, ruchy ciała, mimika twarzy, kontakt wzrokowy),
• sposób mówienia,
• dźwięki paralingwistyczne,
• styl ubierania się,
• wygląd zewnętrzny,
• sposób wykorzystywania czasu,
• dystans przestrzenny.

Komunikacja pozawerbalna obejmuje także pozawerbalne elementy będące formami wyrazu. Zaliczamy do nich m.in.:

• wiadomości graficzne,
• obrazy,
• znaki, które funkcjonują w czasach współczesnej mediatyzacji.

W komunikowaniu pozawerbalnym biorą udział wszystkie zmysły, gdyż przekaz niewerbalny dokonywany jest wieloma kanałami. Niewerbalność komunikacji mieści w sobie dużo treści emocjonalnych, przez co jest ona mniej podatna na pełną kontrolę ludzkiej świadomości [4, 5].

Mimika twarzy jest pierwszym źródłem, z którego dowiadujemy się, jakie emocje aktualnie przeżywa współrozmówca. Twarz jest kluczowym obszarem komunikowania bieżącego stanu emocjonalnego jednostki [6]. Pomiędzy emocjami a komunikacją zachodzi bardzo silna relacja. W dużym uproszczeniu, ekspresja emocji, czyli sposób ich wyrażania, nadaje komunikatom odpowiedni sens. Z drugiej strony cały wachlarz narzędzi, którymi dysponuje komunikacja pozawerbalna, umożliwia jednostce wyrażenie swych stanów emocjonalnych i podzielenie się swoimi odczuciami [7]. Często to właśnie gesty, zmiana pozycji ciała czy też mimowolne skurcze mięśni twarzy komunikują światu, jakie emocje aktualnie przeżywamy. Komunikaty niewerbalne niejednokrotnie wyprzedzają przekaz słowny.

Do najwyraźniej wyrażanych za pomocą komunikatów pozawerbalnych emocji należą [8, 9]:

• radość – wyraża się poprzez: śmiech, niekiedy płacz, podniesiony głos, krzyk, pisk, rozszerzone źrenice, uśmiech (który wyrażany jest całą twarzą, przede wszystkim ustami, ale też lekko zwężonymi oczami), pobudzenie ruchowe (np. klaskanie w dłonie, chęć tańczenia, podskoki), zmniejszenie dystansu przestrzennego wobec innych, swobodną postawę ciała;
• smutek – wyrażany jest: płaczem, kącikami ust skierowanymi do dołu, spuszczonym wzrokiem, uniesieniem wewnętrznych końców brwi, opuszczonymi ramionami, usztywnioną szyją, spowolnionymi ruchami lub biernością w działaniu;
• złość – komunikowana jest poprzez: napięte brwi z wewnętrznymi końcami skierowanymi do dołu, zaciśnięte wargi i zęby, zaciśnięte pięści, podniesiony głos, szybszy oddech, napięcie w mięśniach;
• strach – przejawia się poprzez: napięte i uniesione brwi, opuszczoną żuchwę (niekiedy lekko cofniętą), zaciśnięte zęby, gęsią skórkę, trzęsienie się ciała, rozszerzone źrenice, rozbiegany wzrok, płacz, zastygnięcie w bezruchu lub chęć ucieczki;
• zaskoczenie – komunikowane jest poprzez: napięte i uniesione brwi skierowane na zewnątrz, opuszczony podbródek, rozszerzone źrenice, otwarcie ust, krzyk, sapanie, podskok, odskok do tyłu;
• wstręt/zniesmaczenie – manifestuje się poprzez: rozszerzone nozdrza, uniesienie górnej wargi z odsłonięciem zębów, zmarszczkę nad nosem przebiegającą pomiędzy wyraźnie zbliżonymi do siebie brwiami, odwracanie się od źródła wywołującego wstręt.

Bardzo często to właśnie nasze ciało zdradza światu prawdziwe emocje, które przeżywamy. I choć niekiedy słowami staramy się zaprzeczyć temu, co aktualnie odczuwamy, to sygnały niewerbalne komunikują nasz „prawdziwy stan”.

Bibliografia:

[1] B. Doberek-Ostrowska, Podstawy komunikowania społecznego, Wrocław 2004.

[2] A. Frączek, Komunikacja niewerbalna, „Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość” nr 9/2012, s. 118.

[3] J. Hall, M.L. Knapp, Komunikacja niewerbalna w interakcjach międzyludzkich, Wrocław 2000.

[4] J. Szymczyk, Funkcje mowy ciała w procesie kierowania wizerunku publicznego polityków, „Roczniki Nauk Społecznych” nr 10(46)/2018, s. 131–161.

[5] A. Frączek, Komunikacja…, s. 125–127.

[6] M. Wasylewicz, Emocje w komunikacji młodzieży w dobie mediów elektronicznych, „Chowanna” 1(52)/2019, s. 181–182.

[7] A. Żaliński, Emocje a interpersonalna komunikacja międzykulturowa, „Relacje Międzykulturowe” 1(11)/2022, s. 23–40. 

[8] Niepubliczna Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna ŚWIĘTOKRZYSKA, Komunikacja niewerbalna, https://poradniakielce.pl/wp-content/uploads/2020/04/Artykuł-10-Komunikacja-niewerbalna.pdf [dostęp 15.11.2023 r.].

[9] Emocje podstawowe i ich wpływ na ludzkie zachowanie, https://sentimenti.pl/emocje-podstawowe-rodzaje-zachowanie-nauka/ [dostęp 15.11.2023 r.].