Według różnych źródeł występowanie PD szacuje się na 0,15–0,3% w populacji ogólnej. Głównym czynnikiem ryzyka jest podeszły wiek. Przyczyna PD pozostaje jednak nieznana, choć nieobojętny wpływ mają czynniki genetyczne i środowiskowe.

Objawy kliniczne PD są skutkiem procesów zwyrodnienia neuronów jąder podstawy, głównie istoty czarnej śródmózgowia. PD może jednak stwarzać poważne problemy diagnostyczne, a leczenie powinno się zmieniać wraz z ewolucją objawów w czasie choroby. Objawy osiowe niezbędne do rozpoznania PD to bradykinezja oraz drżenie lub sztywność mięśniowa. Typową cechą objawów PD jest ich jednostronny początek, którego cechy dominacji utrzymują się do końca choroby.

Aby trafnie określić i dostosować postępowanie logopedyczne do potrzeb osoby dorosłej z prawdopodobną/rozpoznaną PD, warto spojrzeć na sposób funkcjonowania pacjenta holistycznie. Podczas kontaktu z potencjalnym chorym szczególną uwagę powinny zwracać symptomy bezpośrednio związane z aspektami komunikacji werbalnej i pozawerbalnej. Według medycznych opisów na wczesnym etapie PD mogą występować:

• maskowatość twarzy,
• „naoliwienie twarzy”,
• rzadkie mrugnie,
• drżenie pojawiające się podczas ziewania,
• hipofonia (ściszenie głosu),
• monotonny głos,
• zmniejszanie się liter podczas pisania (mikrografia),
• szybka męczliwość.

Z kolei w grupie objawów pozaruchowych w PD istotne znaczenie np. dla przebiegu zajęć z logopedą wydają się mieć objawy neuropsychiatryczne:

• depresja,
• zaburzenia poznawcze i otępienie,
• apatia,
• lęk,
• zaburzenia psychotyczne (omamy, urojenia)

oraz inne:

• ból,
• perestezje (zaburzenia czucia),
• ślinotok,
• diplopia (podwójne widzenie).

Obecnie możliwe jest wyłącznie leczenie spowalniające postęp objawów wieloma lekami doustnymi oraz postaciami iniekcyjnymi i infuzyjnymi, a także zabiegami operacyjnymi (zabieg głębokiej stymulacji mózgu, ang. deep brain stimulation, DBS). Postępowanie logopedy w grupie osób z PD wymaga niewątpliwie orientacji w dostępnych i dostosowywanych indywidualnie metodach leczenia oraz powinno być skojarzone z leczeniem stosowanym u chorego. Podkreśla się także ważną rolę aktywności fizycznej osoby z PD jako niezbędne uzupełnienie stosowanych terapii, o czym również warto z chorym rozmawiać np. podczas terapii logopedycznej.

Logopedyczne opisy zaburzeń mowy u polskojęzycznych chorych z PD są nieliczne i dotyczą głownie dyzartrii, którą definiuje się jako zaburzenie mowy objawiające się kompleksem dysfunkcji, obejmujących zaburzenia oddechowe, fonacyjne i artykulacyjne, a wtórnie również zaburzenia prozodii mowy [2]. W zależności od miejsca uszkodzenia układu pozapiramidowego występują różne objawy dyzartrii, a jej obraz się zmienia. W mowie osób z PD występują najczęściej zaburzenia:

• tempa mowy (bradylalia, tachylalia albo zmienne z nagłymi przyspieszeniami),
• artykulacyjne (redukcja realizacji głosek aż do bełkotu),
• melodyki (jednostajność mowy, monotonia, milczące pauzy, zastygnięcia),
• głosu (cichy, słaby, zanikający).

W początkowym etapie PD może się pojawić dyzartria hiperkinetyczno-hipokinetyczna, a wraz z jej progresją może przejść do postaci hipokinetyczno-hiperkinetycznej bądź hipokinetycznej. Nowsze badania pokazały, że pełnoobjawowa dyzartria nie zawsze musi się rozwinąć, wówczas ujawniać się mogą jedynie zaburzenia głosu [3]. Wspomina się też o zaburzeniach językowych współistniejących z demencją: spadek płynności słownej, palilalie, długie przerwy w wypowiedzi.

Przypisy:

[1] W 1817 r. zespół charakterystycznych objawów dla choroby nazywanej wtedy drżączką poraźną opisał James Parkinson w pracy An Essay on the Shaking Palsy. Tę publikację nierzadko wskazuje się jako pionierską dla badań nad schorzeniem neurozwyrodnieniowym później nazywanym od nazwiska autora chorobą Parkinsona.

[2] Darley F.L., Aronson A.E., Brown J.R. (1975), Motor Speech Disorders, Publisher Saunders, Philadelphia.

[3] Jauer-Niworowska O. (2016), Zaburzenia mowy u osób z chorobą Parkinsona – nie tylko dyzartria. Złożoność uwarunkowań trudności w komunikacji werbalnej, Wydawnictwo Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa

Bibliografia:

Darley F.L., Aronson A.E., Brown J.R. (1975), Motor Speech Disorders, Publisher Saunders, Philadelphia.

Gatkowska I. (2012), Diagnoza dyzartrii u dorosłych w neurologii klinicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Jauer-Niworowska O. (2016) Zaburzenia mowy u osób z chorobą Parkinsona – nie tylko dyzartria. Złożoność uwarunkowań trudności w komunikacji werbalnej, Wydawnictwo Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.

Jauer-Niworowska O. (2021), Psychologiczno-motoryczne podejście do diagnozy i terapii osób z dyzartrią, [w:] Z. Tarkowski (red.), Afazjologia, Wydawnictwo PZWL, Warszawa, s. 281–316.

Sitek E.J., Kluj-Kozłowska K., Barczak A. (2018), Dyzartria i apraksja mowy w chorobach neurozwyrodnieniowych – przegląd zagadnień, [w:] W. Tłokiński, S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray (red.), Gerontologopedia, Harmonia Universalis, Gdańsk, s. 523–554.

Sławek J. (2014), Zespół i choroba Parkinsona, [w:] A. Stępień (red.), Neurologia, t. 2, Medical Tribune Polska, Warszawa, s. 469–471.

Sławek J. (2024), Dekalog diagnostyki i leczenia choroby Parkinsona, ITEM Publishing sp. z o.o, Warszawa.