Nie tylko niemowlęta i starsze dzieci, a czasami nawet młodzież i dorośli nie zawsze uświadamiają sobie zarówno, w jaki sposób patrzą i jak widzą. Nie zdają sobie sprawy, że doszło do pogorszenia widzenia (o ile nie było ono znaczące). Najwięcej wad i chorób wzroku wykrywanych jest podczas okresowych badań pracowniczych. Niemowlęta i dzieci są najbardziej zagrożone ryzykiem przeoczenia wystąpienia u nich trudności wzrokowych. Do najczęstszych symptomów, które zazwyczaj słusznie wzbudzają niepokój wśród rodziców, należą:

• nadmierne przybliżanie się do ekranu telewizora lub innego ekranu,
• „uciekające oczko” (np. podejrzenie zeza),
• niechęć do układania puzzli,
• niechęć do oglądania książeczek,
• brak wodzenia za przedmiotami (w przypadku niemowląt),
• brak odwzajemniania uśmiechu (w przypadku niemowląt).

Pierwsze sygnały, poddające w wątpliwość jakość wzroku pacjenta, na ogół można zaobserwować już podczas diagnozy. Do objawów problemów ze wzrokiem obserwowalnych w gabinecie logopedy należą:

• mrużenie i tarcie oczu,
• asymetryczne ustawienie głowy,
• kierowanie obrazków bliżej światła,
• zasłanianie obrazków, tworzenie cienia,
• trudności z naśladowaniem ćwiczeń artykulacyjnych w oparciu o metodę pokazu,
• trudności z rozpoznawaniem przedmiotów przedstawionych na nowych obrazkach,
• trudności w trakcie odczytywania, uzupełniania, kolorowanie itp. ćwiczeń na kartach pracy.

W przypadku każdego takiego zachowania należy poinformować pacjenta lub rodzica dziecka o zaobserwowaniu go. Najlepiej sporządzić notatkę i zalecić konsultację okulistyczną. Nawet jeżeli dziecko lub dorosły pacjent nosi okulary, nie należy bagatelizować problemu, gdy widoczne jest nasilenie niepokojących zachowań.

Nie każdy okulista zajmuje się badaniem wzroku najmłodszych. Badanie ostrości widzenia niemowląt lub małych dzieci wymaga zastosowania innego rodzaju metod diagnostycznych, np. optotypów będących kształtami lub paletek Lea z kratownicą. Ponadto niezwykle istotne w badaniu małych pacjentów jest samo podejście lekarza i jego umiejętność nawiązywania kontaktu. Dzieci mogą bać się badania okulistycznego, płakać i wyrywać się, gdy okulista ogląda dno oka specjalnym urządzeniem wyposażonym w mocne światło (tzn. oftalmoskop). Rolą logopedy może być w tym wypadku pokierowanie rodziców do odpowiedniego okulisty dziecięcego. Lekarze okuliści specjalizują się w pracy z pacjentami w różnym wieku – od niemowląt i dzieci do lat 3 do dzieci w wieku szkolnym.

Istnieją schorzenia narządu wzroku, w wypadku wystąpienia których zachodzi wysokie ryzyko pogorszenia widzenia lub jego zupełna utrata. Można zapobiec objawom lub opóźniać ich występowanie restrykcyjnie przestrzegając zaleceń okulisty. Dotyczy to między innymi takich schorzeń jak: jaskra, odwarstwienie siatkówki, zwichnięcie soczewki, nadmierne ciśnienie wewnątrzgałkowe. W takich przypadkach absolutnie zabronione jest:

• wytwarzanie silnego ciśnienia wewnątrz jamy ustnej, np. wydymanie policzków,
• duży wysiłek fizyczny,
• nagłe ruchy – w tym siadanie, nachylanie się,
• podskakiwanie,
• kichanie, kaszlenie,
• wytwarzanie ciśnienia związanego z parciem, np. przy odbijaniu.

Bibliografia:

Adamowicz-Hummel A. (2013), Materiały z zajęć – Rehabilitacja Wzroku, Wydawnictwo APS, Warszawa.

Bernardczyk-Meller J. (2024), Jak wygląda badanie okulistyczne u niemowląt, eRetina, https://eretina.pl/wyglada-badanie-okulistyczne-niemowlat/ [dostęp: 6.04.2024 r.].

Evans A. (2024), Five eye care experts present their views on the growing need for effective collaboration between ophthalmologists and optometrists – and practitioners from other disciplines, https://theophthalmologist.com/business-profession/a-shared-vision [dostęp: 6.04.2024 r.].

Ossowski R. (2007), Pedagogika niewidomych i niedowidzących, [w:] „Pedagogika specjalna”, wyd. 7, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań, s. 179–189.

Paplińska M., Walkiewicz-Krutak M. (2017), Tyflopedagogika wobec współczesnych potrzeb wspomagania rozwoju, rehabilitacji i aktywizacji społecznej, Wydawnictwo APS, Warszawa.

Przekoracka-Krawczyk A. (2012), Zaburzenia wzrokowe u dzieci, cz. I. Pomiar ostrości wzroku, [w:] „Optyka”, 4(17).

Warren D.E. (2009), Blindness and children an individual differences approach, Cambridge University Press.