W doborze słownictwa należy kierować się kryterium częstości [1], a zatem należy nauczać słownictwa najczęściej używanego i potrzebnego w codziennej komunikacji dzieci i z dziećmi, dostosowując leksykę do ich wieku, otoczenia, sytuacji, których doświadczają [2]. Badania psychologiczne pokazują, że najlepiej zapamiętuje się słowa, która są ze sobą powiązane tematycznie lub kontekstowo, a słowa poznawane w izolacji są szybko zapominane. Efektywna nauka słownictwa wiąże się ze wzrokową wizualizacją znaczenia ukrytego w słowie, jak i z możliwością werbalnego wykorzystania słowa [3].

Wspieranie rozwoju sprawności leksykalnej dzieci dwujęzycznych może przebiegać według zasad podejścia komunikacyjnego (jednej z metod uczenia jezyków obcych), zgodnie z którym słownictwo wprowadza się systematycznie i systemowo, zaczynając od słów najpopularniejszych i najbardziej funkcjonalnych w codziennej komunikacji [4]. Metody i techniki wprowadzania i utrwalania słownictwa w nauczaniu dzieci powinny być dostosowane do ich możliwości rozwojowych, czyli do myślenia konkretnego i pamięci mechanicznej, szybkiego zapamiętywania, ale i szybkiego zapominania wyuczonego materiału, stałej potrzeby aktywności fizycznej, zabawy, emocjonalnej i spontanicznej reakcji na bodźce.

Nauczanie słownictwa powinno przebiegać w trzech etapach [5]:

• wprowadzanie nowego słownictwa,
• utrwalanie nowego słownictwa,
• powtarzanie i utrwalanie słownictwa wcześniej opanowanego.

Małe dzieci powinny przyswajać słowa języka drugiego w taki sposób, w jaki przyswajają słowa w języku pierwszym, nie w izolacji, ale w zdaniach, opowiadaniach, bajkach, wierszykach, piosenkach, a przyswajanie leksyki powinno być połączone z rozwijaniem sprawności słuchania i mówienia.

Techniki wprowadzania słownictwa

Wśród technik wprowadzania słownictwa wymienia się [6]:

• wskazanie konkretnego przedmiotu,
• pokazanie obrazka, ilustracji,
• zilustrowanie znaczenia słowa/słów za pomocą gestu/gestów, mimiki, pantomimy,
• zastosowanie synonimów lub antonimów,
• objaśnienie kontekstowe, np. w krótkim opowiadaniu.

Anna Seretny podkreśla, że ważne jest, aby nie uczyć tylko słów pojedynczo, lecz kolokacji wyrazowych i innych połączeń leksykalnych, np. pada deszcz, na boisku można grać w piłkę, boli mnie głowa i brzuch, ponieważ kompetencja leksykalna to umiejętność posługiwania się słowami, a nie jedynie nazywanie rzeczy, cech czy czynności [7].

Do sposobów utrwalania słownictwa należą [8]:

• powtarzanie nowego słowa grupowo i indywidualnie,
• układanie zdań, dialogów, historyjek z nowymi słowami,
• odgrywanie scenek komunikacyjnych z nowopoznaną leksyką,
• ćwiczenia literowe i ortograficzne, w tym: wąż literowy (dom – miś – ślimak – kwiat – trawa) i sylabowy (ra-ta – ta-ma – ma-rek – rek-la-ma – masło), wymienianie jak największej liczby słów rozpoczynających się na daną literę, tworzenie jak największej liczby słów z jednego podanego wyrazu (np. PARACETAMOL – mol, para, raca, tama, cera, mata, lot, mat, rata), zabawa w „państwa-miasta”,
• ćwiczenia tematyczne i kategoryzujące: kateogryzowanie słów (np. uzupełnianie tebelki słowami z ramki poprzez wpisanie ich do odpowiedniej kolumny), odnajdowanie „innego wśród podobnych” (np. jabłko, seler, gruszka, morela), wymienianie słów będących leksykalnym wypełnieniem kategorii (np. Wpisz do tabeli 10 owoców i 10 warzyw),
• ćwiczenia skojarzeniowe: grupowanie wyrazów wokół pewnego tematu (np. POGODA – wieje wiatr, pada deszcz, jest pochmurno), poszukiwanie słowa, które kojarzy się z kilkoma podanymi wyrazami (np. zielony, żółty, smaczny – jabłko; zabawki, dzieci, pani – przedszkole),
• ćwiczenia leksykalno-frazeologiczne: poszukiwanie synonimów lub antonimów do podanych wyrazów lub fraz (np. miły = sympatyczny, dobry ≠ zły, Mama zajmuje się dzieckiem = Mama opiekuje się dzieckiem, świeci słońce ≠ pada deszcz).

Utrwalanie słownictwa u dzieci powinno odbywać się przede wszystkim poprzez słuchanie, czytanie i mówienie, a w szczególności [9]:

• słuchanie (także oglądanie) materiałów dobrej jakości, dostosowanych do wieku i możliwości językowych dzieci: mogą to być piosenki, bajki, legendy, programy edukacyjne, filmy animowane;
• śpiewanie piosenek i towarzyszące im zabawy ruchowe;
• nauka wierszyków, krótkich tekstów, dryli językowych;
• wspólne czytanie bajek, historyjek i opowiadanie przeczytanych treści;
• budowanie historyjek na podstawie materiału wizualnego;
• odgrywanie scenek, ról, dialogów.

W rozwijaniu sprawności leksykalnej dzieci, które już umieją czytać i pisać, należy koncentrować się także na samodzielnym czytaniu, a także zapisywaniu słów, ich połączeń, zdań, krótkich historyjek, a także wykonywaniu wymienionych wcześniej ćwiczeń automatyzujących z wykorzystaniem umiejętności pisania.

Materiały do nauki słownictwa dzieci dwujęzycznych

Wśród materiałów, które można wykorzystać w poszerzaniu i utrwalaniu słownictwa dzieci dwujęzycznych, mogą znaleźć się, oprócz materiałów wykorzystywanych w terapii logopedycznej, np. opóźnionego rozwoju mowy, także słowniki i podręczniki przeznaczone do nauki języka polskiego jako obcego dorosłych na poziomie A1, A2. Pomoce te są także godne polecenia, szczególnie dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym i szkolnym, z uwagi na zawartość bogatego materiału ilustracyjnego i słownictwa ułożonego tematycznie, dotyczącego: człowieka, rodziny, domu, jedzenia, ubrania, czasu itp.

• Kurzowa Z. (2011), Ilustrowany słownik podstawowy języka polskiego, Universitas, Kraków (słownictwo ułożone tematycznie, 5000 wyrazów).
• Pelc T. (1997), Teraz polski, Wing, Łódź.
• Seretny A. (2008), A co to takiego? Obrazkowy słownik jezyka polskiego, Universitas, Kraków.
• Szelc-Mays M., Rybicka E. (2014), Słowa i słówka, Podręcznik do nauczania słownictwa i gramatyki dla początkujących, Universitas, Kraków.
• Szelc-Mays M. (2012), Nowe słowa, stare rzeczy. Podręcznik do nauczania słownictwa języka polskiego dla cudzoziemców, Universitas, Kraków.
• Zgółkowa H. (2013), Słownik minimum języka polskiego, Universitas, Kraków (słownictwo ułożone tematycznie, 1579 wyrazów).

Przypisy:

[1], [3], [8], [9] Lipińska E., Seretny A. (2003), ABC metodyki nauczania języka polskiego jako obcego, Universitas, Kraków, s. 80, 85, 85– 98, 10–102.

[2] Rokita-Jaśkow J. (2015), Spór o metodę, czyli jak najlepiej uczyć dzieci języków obcych, [w:] „Języki obce w szkole. Nauczanie języków w przedszkolu”, 1, s. 32.

[5], [6] Komorowska H. (2001), Metodyka nauczania języków obcych, Fraszka Edukacyjna, Warzawa, s. 152–153.

[4], [6] Seretny A. (2015), Słownictwo w dydaktyce języka. Świat słów na przykładzie języka angielskiego jako obcego, Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 95–110 .