Jabłonkowanie – dialektyczna forma wymawieniowa występująca w okolicach Jabłonkowa (zachodnio-pomorskie) charakteryzująca się zamianą głosek [š, ž, č, ǯ] na [ś, ź, ć, ʒ́].

Kaszubienie – dialektyczna forma wymawieniowa występująca na Kaszubach, charakteryzująca się zamianą głosek [ś, ź, ć, ʒ́] na [s, z, c, ʒ].

Mazurzenie – dialektyczna forma wymawieniowa występująca na Mazowszu, w Małopolsce i częściowo na Śląsku polegająca na zamianie głosek [š, ž, č, ǯ] na [s, z, c, ʒ].

Siakanie – dialektyczna forma wymawieniowa występująca na Mazowszu polegająca na zamianie głosek [š, ž, č, ǯ] na [ś, ź, ć, ʒ́].

Seplenienie addentalne, przyzębowe, dozębne – rodzaj seplenienia właściwego charakteryzujący się nieprawidłową artykulacją głosek dentalizowanych wskutek płaskiego ułożenia przodu języka, który zbyt mocno przylega do wewnętrznej strony siekaczy. Podczas artykulacji nie tworzy się rowek, a powietrze wychodzi szerokim strumieniem.

Seplenienie boczne, lateralne – rodzaj seplenienia właściwego polegający na niesymetrycznym ułożeniu całego języka podczas artykulacji.

Seplenienie gardłowe, faryngalne – rodzaj seplenienia właściwego charakteryzujący sięgardłową wymową głosek dentalizowanych. Powstaje w wyniku rozszczepienia podniebienia lub braku aktywności podniebienia.

Seplenienie interdentalne, międzyzębowe, śródzębne – rodzaj seplenienia właściwego charakteryzujący się tym, że przy artykulacji głosek trzech szeregów (wszystkich, jednego lub dwóch) lub dodatkowo innych głosek zębowych [t, d, n] czubek języka wsuwa się między zęby w linii środkowej lub z boku. Szczęka dolna jest opuszczona, co powoduje barku dentalizacji (zbliżenia szczęk).

Seplenienie krtaniowe, laryngalne – rodzaj seplenienia właściwego polegający na tym, że głoski dentalizowane zastępowane są przez szmer wytwarzany w krtani, tzw. zwarcie krtaniowe.

Seplenienie nosowe – rodzaj seplenienia właściwego charakteryzujący się artykulacją głosek dentalizowanych przy niedostatecznie zamkniętym przejściu z jamy ustnej do nosowej w następstwie niewłaściwej czynności podniebienia miękkiego.

Seplenienie podniebienne, palatalne, sieplenienie, mowa dziecinna, lalkanie – rodzaj seplenienia właściwego powstający w wyniku zbliżenia czubka języka do podniebienia twardego, w wyniku którego powstaje trący, nieprzyjemny szmer. Wymowa głosek [š, ž, č, ǯ] zbliżona jest do wymowy głosek [ś, ź, ć, ʒ́].

Seplenienie przydechowe – rodzaj seplenienia właściwego polegający na tworzeniu głosek syczących w formie przypominającej chuchający szmer.

Seplenienie świszczące, stridensalne – rodzaj seplenienia właściwego charakteryzujący się bardzo ostrym, świszczącym brzmieniem głosek dentalizowanych. Zniekształcenie brzmienia dźwięku spowodowane jest silnym prądem powietrza powstałym w wyniku utworzenia się szerokiego głębokiego rowka wzdłuż linii środkowej języka.

Seplenienie szumiące, szeplenienie, szepietliwość – rodzaj seplenienia właściwego polegający na wymowie głosek dentalizowanych szmerowo i charcząco.

Seplenienie wargowe – rodzaj seplenienia właściwego polegający na tworzeniu podczas artykulacji głosek dentalizowanych szczeliny między wargami, przy biernym położeniu języka.

Seplenienie wargowo-zębowe, labio-dentalne – rodzaj seplenienia właściwego charakteryzujący się tworzeniem bardzo wąskiej szczeliny między dolną wargą a górnymi siekaczami lub między górną wargą a dolnymi siekaczami.

Afrykaty, spółgłoski zwarto-szczelinowe, spółgłoski zwarto-trące – spółgłoski o budowie dwusegmentowej. Na ich artykulację składa się zwarcie, słaba eksplozja i szczelina następujące po sobie bezpośrednio i zlokalizowane w tym samym miejscu kanału głosowego. Są to głoski [c, č, ć, ʒ, ǯ, ʒ́].

Spiranty, spółgłoski trące, spółgłoski szczelinowe, spółgłoski frykatywne – spółgłoski wymawiane przy silnym zbliżeniu narządów artykulacyjnych, m.in. [s, z, ś, ź, š, ž].

Spółgłoski długie – spółgłoski, dla których charakterystyczny jest dłuższy czas trwania zbliżenia narządów mowy biorących udział w ich powstawaniu, m.in. [s, z, ś, ź, š, ž].

Spółgłoski krótkie – spółgłoski, dla których charakterystyczny jest krótki czas trwania zbliżenia do siebie narządów mowy podczas w ich powstawania, m.in. [c, č, ć, ʒ, ǯ, ʒ́].

Spółgłoski wargowe zaokrąglone – grupa spółgłosek wyróżniona w ramach klasyfikacji wizualnej. Spółgłoski, przy wymowie których obserwuje się zaokrąglenie warg i wysunięcie ich do przodu, m.in. [č, ǯ, š, ž].

Antycypacja artykulacyjna – zjawisko wcześniejszego przygotowania się ruchomych narządów mowy, zwłaszcza warg i języka, do wymówienia następnej głoski, np. zaokrąglenie warg przy spółgłoskach wymawianych w sąsiedztwie [u] – [vus] ([s] z zaokrągleniem warg).

Bezdźwięczność – fonetyczna właściwość dźwięków mowy charakteryzująca się brakiem tonu krtaniowego wytwarzanego przez struny głosowe, np. [s, c, ś, ć, š, č].

Delabializacja – dodatkowy ruch artykulacyjny polegający na spłaszczeniu warg, właściwy spółgłoskom środkowo-językowym [ś, ź, ć, ʒ́] i bezpośrednio przed [i], np. w formach [c’ixo] (cicho), [s’iny] (siny).

Dentalizacja – dodatkowa artykulacja w postaci zbliżenia siekaczy dolnych do górnych (lub górne siekacze nieco zachodzą na dolne). Właściwość ta charakteryzuje spółgłoski szczelinowe przedniojęzykowozębowe [s, z, c, ʒ], przedniojęzykowodziąsłowe [š, ž, č, ǯ], środkowojęzykowe [ś, ź, ć, ʒ́]. Prawidłowe brzmienie tych głosek jest uzależnione od tarcia prądu powietrza o krawędzie zbliżonych zębów.

Diastema – rozsunięcie zębów przy prawidłowo zamkniętych obydwu łukach zębowych. Diastema stanowi dodatkową szczelinę, przez którą wydostaje się powietrze podczas artykulacji, co może deformować głoski.

Geminanty – występowanie w obrębie jednego wyrazu oraz na pograniczach sąsiadujących wyrazów podwójnych głosek, np. zza, ssak.

Koartykulacja – zjawisko nakładania się na siebie ruchów artykulacyjnych właściwych sąsiadującym ze sobą głoskom.

Labializacja – cecha artykulacyjna polegająca na zaokrągleniu i wysunięciu warg do przodu podczas artykulacji.

Palatalizacja, zmiękczanie – zmiana głoski twardej na zmiękczoną w skutek dodatkowego w stosunku do podstawowej artykulacji podniesienia środkowej części języka do podniebienia twardego.

Bibliografia:

Skorek E.M. (2009), Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, wyd. Impuls. Kraków.