Przetwarzanie sensoryczne nie ogranicza się jedynie do prawidłowo funkcjonujących zmysłów. Przede wszystkim skupia uwagę na ich wzajemnej integracji, czyli łączeniu odebranych, rozpoznanych i odpowiednio posegregowanych bodźców, a także na wygenerowaniu adekwatnej odpowiedzi zwrotnej w postaci celowego działania [1].

Rozwój integracji zmysłowej rozpoczyna się już w łonie matki. Bardzo ważnym jego etapem są pierwsze miesiące i lata życia dziecka, kiedy to zmysły są głównym źródłem poznania świata. Niemowlę, ssąc palce, wkładając do buzi dłonie, gryzaki i zabawki, poznaje otaczającą je rzeczywistość, a także stymuluje sferę orofacjalną, przygotowując ją do artykulacji. Jednym z częściej diagnozowanych zaburzeń SI jest nadwrażliwość dotykowa, której może towarzyszyć pominięcie etapu doświadczania świata poprzez wkładanie do jamy ustnej wspomnianych przedmiotów. To z kolei skutkuje nieprawidłowościami w zakresie:

• pobierania płynów i pokarmów,
• gryzienia i żucia,
• sprawności narządów mownych i artykulacji.

Już na etapie diagnozy logopedycznej trzeba mieć na uwadze to, że nieprawidłowości w sferze orofacjalnej [2], trudności artykulacyjne czy kłopoty w nabywaniu mowy mogą mieć swoje źródło w zaburzeniach SI. W razie wątpliwości warto skonsultować się z terapeutą integracji sensorycznej celem uzupełnienia i rozszerzenia diagnozy. Jeżeli u pacjenta potwierdzą się zarówno dysfunkcje integracji sensorycznej, jak i zaburzenia mowy, konieczna będzie współpraca specjalistów z tych dwóch dziedzin.

Nieprawidłowe przetwarzanie zmysłowe zaburza całościowe funkcjonowanie dziecka. Wpływa nie tylko na rozwój mowy i artykulacji, ale także na:

• zachowanie,
• funkcjonowanie społeczno-emocjonalne,
• uczenie się.

Logopeda może nauczyć się od terapeuty SI:

• oceny oraz poprawy napięcia mięśniowego – logopeda jest w stanie ocenić napięcie mięśniowe w strefie ustno-twarzowej. Terapeuta SI pomoże spojrzeć na pacjenta w szerszym kontekście i np. wyjaśnić wpływ napięcia posturalnego na napięcie w częściach dystalnych ciała, a także w sferze orofacjalnej;
• stymulowania [3] sfery ustno-twarzowej – np. poprzez zastosowanie wielozmysłowej stymulacji (termicznej, smakowej, dotykowej), co przyczyni się do poprawy praksji oralnej i kinestezji artykulacyjnej. Może też pomóc wyjaśnić przyczynę otwartej jamy ustnej, ślinotoku czy wzbraniania się pacjenta przed ćwiczeniami wewnątrz jamy ustnej;
• planowania ruchu – poczynając od usprawniania motoryki dużej, poprzez ćwiczenia motoryki małej, a na motoryce artykulacyjnej kończąc. Terapeuta SI pomoże usprawnić odbieranie informacji pochodzących z ciała (koniecznych do planowania motorycznego) oraz dobrać ćwiczenia z zakresu praksji, które w rezultacie usprawnią celowe, precyzyjne ruchy narządów mownych;
• usprawniania słuchowego – odpowiednio dobrane ćwiczenia usprawniające percepcję słuchową przyczynią się do poprawy słuchu fonemowego, tak ważnego dla prawidłowej realizacji głosek;
• wykorzystania roli układu przedsionkowego – intensywna stymulacja tego systemu wpływa na rozwój mowy, języka i procesów słuchowych;
• rozwijania koordynacji wzrokowo-ruchowej;
• wplatania wielozmysłowej stymulacji w standardową terapię logopedyczną;

i wielu innych umiejętności wspomagających terapię logopedyczną.

• różne smaki, zapachy, konsystencje, faktury i temperatury;
• ćwiczenia manualne, malowanie palcami, zabawy różnymi substancjami i materiałami o zróżnicowanych strukturach (gładkie/chropowate, suche/mokre);
• ćwiczenia stereognozji;
• ćwiczenia słuchowe uwrażliwiające zarówno na dźwięki werbalne, jak i niewerbalne;
• materiały sypkie, masy plastyczne, produkty spożywcze;
• ćwiczenia równoważne oraz rozwijające koordynację wzrokowo-ruchową.

Czerpanie z warsztatu pracy terapeuty integracji sensorycznej daje logopedzie możliwość prowadzenia multisensorycznej, ciekawszej, atrakcyjniejszej – a co najważniejsze – skuteczniejszej terapii.

Przypisy:

[1] Por. Przyrowski Z. (2002), Terapia integracji sensorycznej, [w:] M. Przybysz-Piwkowa (oprac.), Metody wspomagające rozwój mowy w różnych jego opóźnieniach, DiG, Warszawa, s. 204.

[2] Nadwrażliwość dotykowa, niewłaściwe napięcie mięśniowe, zaburzenia praksji oralnej i kinestezji artykulacyjnej itp.

[3] W tym uwrażliwiania bądź odwrażliwiania sfery orofacjalnej.