W dobie dynamicznie rozwijających się mediów oraz rosnącego znaczenia komunikacji publicznej umiejętność poprawnego i wyrazistego mówienia staje się kompetencją cenioną w każdym zawodzie. Logopedzi posiadają specjalistyczną wiedzę na temat kształtowania mowy – oddechu, głosu, prozodii, artykulacji. Prezentujemy rozmowę na temat budowania autorytetu przez mówienia.  

Ewa Kozicka: Od lat powszechny jest pogląd, że prawnicy są grupą zawodową odznaczającą się dużą sprawnością w mówieniu. Porozmawiajmy o tych, którzy występują w sądzie: prokuratorzy, adwokaci, sędziowie. Oczekiwalibyśmy od nich godności w postawie i sposobie mówienia, pewności siebie. Prokurator czy adwokat, który szepcze pod nosem, stoi ze spuszczonymi oczami, nerwowo łapie oddech lub mówi drżącym głosem odbierany jest jako mało wiarygodny.

Maria Bończykowa: To ogromna grupa ludzi, ale na szczególne wyodrębnienie z niej zasługują sędziowie. To oni budują powagę wymiaru sprawiedliwości.

E.K.: Zdarzają się procesy, które rozgrzewają opinię publiczną. Uczestniczą w nich media.

M.B.: Podczas większości procesów nie ma publiczności ani dziennikarzy. Kiedy szykowałam się do prowadzenia zajęć z kształcenia wizerunku na sali sądowej dla sędziów, poszłam specjalnie do sądu. Na sali procesowej byli jedynie przedstawiciele stron, sędzia i ja – jedyny widz. Prokurator i adwokat zachowywali się dość swobodnie, prowadzili emocjonalne dyskusje, przerywali sobie wzajemnie. Pani sędzia tolerowała to do pewnego momentu. W pewnej chwili chyba zorientowała się, że jest jakiś widz, bo przerwała im i powiedziała „proszę zakończyć te targi”.  Oczywiście zdarzają się procesy medialne. Wtedy adwokat i prokurator mają możliwość pokazania swoich zdolności krasomówczych.

Gdy prowadziłam zajęcia dla sędziów, ćwiczyliśmy różne sytuacje, między innymi moment ogłaszania wyroku lub postanowienia. To chwila szczególnie ważna. Sędzia mówi: „W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej ogłaszam wyrok…”.  Wyrok to jedno zdanie, ale rozbudowane, czasem bardzo długie. Nie jest łatwo je przeczytać. Jeśli nie podzieli się tego potoku słów na logiczne frazy, nie pozamyka intonacją niektórych z nich, to wychodzi niezrozumiały ciąg słów – monotonna katarynka.

Nasze ćwiczenia służyły temu, żeby wyrok był zrozumiale podany – żeby strony go rozumiały. Z drugiej strony chodziło nam o nadanie tej wypowiedzi odpowiedniej rangi, by zwrot „W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej…” wybrzmiał z pełną siłą i powagą. Z określonego powodu w sądzie jest wciąż utrzymywana cała scenografia miejsca: toga, łańcuch, orzeł w koronie na honorowym miejscu. Jeżeli wyrok jest ogłoszony byle jak, szybko, niedbale, sędzia się kuli, podpiera głowę ręką, mruczy pod nosem, nie patrzy na ludzi, to odbiera tej sytuacji powagę. Sędzia, budując swój osobisty autorytet, nadaje rangę sądom i wyrokom.

Opowiadała mi jedna z pań sędziów, że następnego dnia po zajęciach wcieliła w życie moje uwagi, czyli nawiązała kontakt wzrokowy, wypowiedziała spokojnie, ale mocno „W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej ogłaszam wyrok…” i zawiesiła głos. I, jak twierdziła, wszyscy byli w szoku. Zamarli. To wypracowanie wizerunku właściwego do reprezentowania wymiaru sprawiedliwości jest istotne. W każdym kraju kultywuje się ten moment. Ma być dostojnie i uroczyście.

E.K.: Jeszcze jest kwestia samego języka, którym posługują się prawnicy. Nieprzystępny, niezrozumiały dla większości z nas.

M.B.: Wyrok czy postanowienie muszą być sformułowane zgodnie z zapisami stosownych kodeksów, ale uzasadnienie może być mówione w sposób bardziej swobodny. Powinno brzmieć tak, żeby ludzie, do których sędzia się zwraca, wiedzieli o co chodzi. Trzeba szukać prostej polszczyzny. Sędziowie to ludzie doskonale wykształceni. Po studiach – aplikacja, na którą niełatwo się dostać. Potem zostaje się asesorem. Dopiero po jakimś czasie otrzymuje się nominację na sędziego – koronę zawodów prawniczych. Dlatego mówię sędziom: im więcej dostałeś, tym więcej musisz z siebie dać.

E.K.: Podstawowe narzędzia, dostępne dla każdego, to: wyprostuj się, weź wdech, spójrz na ludzi, do których mówisz, nie spiesz się. A jednak niewielu po nie sięga. Zmiany można wprowadzić natychmiast. Ogłoszenie wyroku, który decyduje o czyimś losie, nie powinno brzmieć „byle jak”. Ale zbudowanie autorytetu to nie jest prosta sprawa i nie wynik jednego szkolenia.

M.B.: Nie, to jest praca na kilka lat. Przypomina mi się w tym momencie jeden z asesorów sądowych. Miał około 30 lat, ale wyglądał na 18. Drobny, szczupły, delikatnej budowy. Nasze pierwsze spotkania to były może 3–4 zajęcia grupowe po kilka godzin. Mówiłam o postawie, ćwiczyliśmy emisję głosu, pauzowanie, dykcję z wykorzystaniem treści przemówień Starzyńskiego („Chciałem, by Warszawa była wielka…”). Ten asesor już wtedy dość dobrze sobie z tym zadaniem radził, mimo że w zasadzie utonął w tej ogromnej todze, a głos miał delikatny i dość wysoki.

Spotkałam go kilka lat później na kolejnym szkoleniu, tym razem dla młodych sędziów. Mieliśmy już pełną scenografię jak podczas rozprawy: stół, zielone sukno, był łańcuch z orłem, młotek sędziowski.

Gdy przyszła kolej na bohatera tej anegdoty, usiadł za stołem wyprostowany, z opuszczonymi ramionami, głową wieńcząca kręgosłup. Spokojnie, z godnością ogarnął spojrzeniem obecnych na sali jak król. Mówił pewnie, przede wszystkim powoli, z pauzami, wyraźnie stawiając akcenty logiczne, po królewsku.

E.K.: Świetny przykład. Nadzieja dla tych, którym natura nie dała ani imponującej postury, ani głosu. Trochę uważności, kilka dobrych wskazówek i można w dorosłym wieku wydobyć z siebie coś, co można by nazwać nawet charyzmą. 

M.B.: Warunkiem jest wiedzieć, czego się chce. Umieć określić, kim się jest. Jaką rolę się odgrywa, z czym wiąże się pełniona rola zawodowa.