W placówkach oświatowych logopedyczne badanie przesiewowe ma na celu wyłonienie z grupy dzieci te, których mowa jest opóźniona lub zaburzona. Spotkanie terapeuty z badanym, obejmujące obserwację, rozmowę i krótkie badanie, trwa zazwyczaj kilka minut. Jego celem nie jest postawienie diagnozy, czyli określenie jednoznacznie i precyzyjnie, jakiego rodzaju deficyty w komunikacji występują u dziecka. Celem badań przesiewowych jest wyłonienie z dużej grupy tych, którzy potrzebują diagnozy logopedycznej. W zależności od czasu trwania i przebiegu spotkania, a także rodzaju obserwowanej nieprawidłowości możliwe jest niekiedy postawienie wstępnej hipotezy diagnostycznej.

Niekiedy logopeda po spotkaniu z dzieckiem zaleca rodzicom konsultację z innym specjalistą, np. ortodontą, foniatrą, laryngologiem czy psychologiem.

Zazwyczaj w przedszkolach logopedzi zapraszają na badanie przesiewowe wszystkie dzieci uczęszczające do placówki, niezależnie od wyniku badania przesiewowego z ubiegłego roku. Taki sposób postępowania wydaje się zasadny, ponieważ u dzieci w wieku przedszkolnym, czyli od 3 do 6 lat, mowa rozwija się dynamicznie. Z każdym kolejnym rokiem powinny pojawić się w mowie dziecka nowe umiejętności, nie tylko w zakresie artykulacji głosek, ale także rozumienia, znajomości systemu językowego czy zasobu słownictwa. Ponadto niektóre zachowania językowe, np. niepłynność mowy, wymagają uważnej obserwacji.

W szkołach podstawowych przyjęło się, że logopedzi zapraszają na „przesiewówki” wszystkich zerówkowiczów (jeśli przy szkole jest oddział zerowy) oraz uczniów klas pierwszych. Z pozostałych, starszych klas logopedzi badają uczniów:

• którzy w ubiegłym roku szkolnym uczęszczali na terapię logopedyczną,
• którzy w nowym roku szkolnym dołączyli do społeczności szkoły,
• których wskazują do obserwacji przez logopedę rodzice lub nauczyciele.

Uważa się, że siódmy rok życia, czyli czas nauki w klasie pierwszej, to koniec najintensywniejszego rozwoju mowy w życiu człowieka. Leon Kaczmarek czas od 3. do 7. roku życia określił jako okres swoistej mowy dziecięcej.

Długość trwania logopedycznych badań przesiewowych w przedszkolach i szkołach zależy przede wszystkim od liczby przedszkolaków i uczniów. Nie ma w prawie regulacji, które nakazywałyby nauczycielowi-logopedzie zamknąć okres wszystkich logopedycznych badań przesiewowych w określonych ramach czasowych. Czas trwania jednego spotkania badawczego to zazwyczaj od kilku do kilkunastu minut.

Bardzo często logopedzi sami gromadzą i konstruują materiał badawczy, który wykorzystują podczas badań przesiewowych. Dostosowują polecania i próby do grupy odbiorców, mając na względzie między innymi możliwości czasowe oraz specyfikę danej placówki.

Na rynku wydawniczym dostępnych jest kilka publikacji, które doskonale sprawdzają się w praktyce nauczyciela-logopedy, m.in.:

• Emiluta-Rozya D., Mierzejewska H., Atys P. (2004), Badania przesiewowe do wykrywania zaburzeń rozwoju mowy u dzieci dwu-, cztero- i sześcioletnich, Warszawa.
• Grabias S., Kurkowski Z.M., Woźniak T. (2007), Logopedyczny test przesiewowy dla dzieci w wieku szkolnym, Lublin.
• Michalak-Widera I. (2009), Logopedyczny test dla dzieci i młodzieży, Katowice.
• Michalak-Widera I., Węsierska K. (2012), Test do badań przesiewowych mowy dla dzieci w wieku przedszkolnym, Katowice.
• Tarkowski Z. (1992), Przesiewowy Test Logopedyczny, Lublin.
• Balejko A. (2022), Badanie, diagnoza i ocena rozwoju mowy u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, Białystok.
• Sikora E. (2023), Kwestionariusz logopedyczny PIKOLO – test do badań przesiewowych mowy dla dzieci od 3 do 9 lat, Radzionków.

Podczas badań przesiewowych logopedzi najczęściej zwracają uwagę na:

• jakość i stopień rozwoju artykulacji,
• jakość funkcji prymarnych, szczególnie oddychania i połykania,
• płynność mowy,
• zasób słownictwa czynnego,
• rozumienie,
• budowę i sprawność aparatu artykulacyjnego,
• występowanie parafunkcji narządu żucia,
• jakość głosu.

Zachęcamy do skorzystania z licznych materiałów i dokumentów, które zostały opublikowane na stronie internetowej i w numerach miesięcznika Strefa Logopedy. Wsparciem podczas dokumentowania i komunikowania rodzicom przebiegu i wyników badań przesiewowych, a następnie organizacji działań terapeutycznych mogą być:

• Zgoda na udział dziecka w logopedycznym badaniu przesiewowym
• Przykłady opisów wyników badania przesiewowego – informacja dla rodzica
• Przykłady regulaminu współpracy z logopedą – w przedszkolu i szkole
• Zgoda na udział dziecka w terapii logopedycznej
• Przykład wywiadu z rodzicem dziecka w wieku przedszkolnym i szkolnym
• Roczny plan pracy logopedy

Zachęcamy także, do zapoznanie się z numerem 6/2019 Strefy Logopedy pt. Logopedyczne badania przesiewowe w teorii i praktyce autorstwa Agaty Mężyk.

Zapraszamy także do obejrzenia szkolenia autorstwa Renaty Bronisz pt. Logopedyczne badania przesiewowe.

„Przesiewowe badania mowy (…) są szansą na zwiększenie skuteczności opieki logopedycznej (…). Pozwalają w prosty i szybki sposób wyselekcjonować dzieci z problemami w mówieniu oraz zasygnalizować potrzebę wizyty u logopedy w celu przeprowadzenia pełnego badania mowy i podjęcia działań terapeutycznych. Dzięki temu możliwe jest zastosowanie odpowiednio wczesnej, a w konsekwencji bardziej skutecznej interwencji terapeutycznej” [1].

Przypisy:

[1] Michalak-Widera I., Węsierska K. (2012), Test do badań przesiewowych mowy dla dzieci w wieku przedszkolnym, Katowice, s. 44–45.