Opieka paliatywna koncentruje się między innymi na:

• łagodzeniu cierpień psychicznych i duchowych,
• pomocy w rozwiazywaniu problemów społecznych,
• wsparciu rodzin,
• edukacji zdrowotnej chorych i ich bliskich [2].

Działania logopedy – jako specjalisty od zaburzeń mowy, komunikacji i połykania – mieszczą się w kilku kluczowych obszarach opieki paliatywnej. W literaturze wymienia się poniższe, główne zadania:

• udzielanie konsultacji pacjentom, rodzinom oraz członkom zespołu hospicyjnego w zakresie komunikacji oraz połykania;
• opracowywanie strategii wspierających umiejętności komunikacyjne pacjenta w celu umożliwienia mu udziału w procesie podejmowania decyzji, utrzymania bliskości społecznej oraz realizacji celów wyznaczonych na koniec życia;
• wspieranie zaburzonych w wyniku dysfagii funkcji życiowych w celu poprawy komfortu pacjenta i satysfakcji z jedzenia, a także promowanie pozytywnych interakcji podczas karmienia pomiędzy pacjentem a członkami rodziny;
• utrzymywanie komunikacji z członkami interdyscyplinarnego zespołu hospicyjnego w celu przekazywania i uzyskiwania informacji dotyczących całościowej opieki nad pacjentem [3].

W miarę postępu nieuleczalnej choroby zdolności komunikacyjne pacjenta często ulegają pogorszeniu. W tej sytuacji logopeda powinien opracować strategie mające na celu poprawę skuteczności porozumiewania się. Pomocne mogą okazać się metody AAC – książki i albumy komunikacyjne, proste tablice z piktogramami, aplikacje na telefon czy tablet lub zaawansowane komputerowe urządzenia generujące mowę. Należy jednak pamiętać, że zdolność komunikacyjna pacjenta może być zmienna, ponieważ zależy od takich czynników jak:

• wahania poziomu czuwania,
• zmęczenie,
• ból,
• skutki uboczne działania leków,
• postępujący proces chorobowy [4].

Wielką wartością jest przekazywany przez logopedę odpowiednio dostosowany instruktaż dla pacjenta i jego rodziny. Przykładowo:

• zalecenie pacjentowi z dyzartrią mówienia wolniej, może zwiększyć zrozumiałość jego wypowiedzi,
• poinstruowanie opiekuna, by dał choremu więcej czasu na przetwarzanie przekazanych informacji lub zapisał kluczowe słowa, może znacząco ułatwić rozmowę i podejmowanie decyzji.

W modelu opieki paliatywnej logopeda może pomagać w opracowaniu strategii, które maksymalizują zdolność pacjenta do czerpania przyjemności z jedzenia w sposób jak najbezpieczniejszy i najbardziej komfortowy. Jedzenie należy do „prostych przyjemności życia”, a wspieranie możliwości spożywania małych ilości pokarmu dla przyjemności jest zgodne z podstawową ideą opieki hospicyjnej [5]. Zadaniem logopedy jest przeprowadzenie badania funkcji połykania, a następnie ustalenie, które konsystencje są dla chorego bezpieczne i w jakiej formie powinno się je podawać. Pacjentowi, opiekunom i rodzinie należy przekazać informacje na temat koniecznej modyfikacji diety, stosowania odpowiednich manewrów ułatwiających połykanie, odpowiedniej pozycji karmienia i dostosowania naczyń czy sztućców.

Logopeda jest ważną osobą w zespole zapewniającym opiekę paliatywną. Przede wszystkim wspiera pacjentów w zachowaniu możliwości komunikacji i bezpiecznym przyjmowaniu pokarmów. Jego działania nie tylko poprawiają komfort chorego, ale także wzmacniają relacje z bliskimi i podnoszą poczucie godności na ostatnim etapie życia.

Przypisy:

[1] World Health Organization, Palliative Care, https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/palliative-care [dostęp: 7.10.2025 r.].

[2] Krajewska M., Wójcik-Topór P. (2008), Rola logopedy w opiece paliatywnej osób dorosłych, [w:] Diagnoza i terapia logopedyczna pacjentów w stanie ciężkim, Harmonia, Gdańsk, s. 94.

[3] Pollens R., Role of the Speech-Language Pathologist in Palliative Hospice Care, [w:] „Journal of Palliative Medicine”, t. 7, nr 5, 2004, s. 694–70.

[4] Tamże.

[5] Tamże.