W proces połykania zaangażowane są: jama ustna, gardło, przełyk. Ich prawidłowa praca koordynowana jest przez różne struktury ośrodkowego układu nerwowego, zwłaszcza zakręt przed- i zaśrodkowy, jądra podkorowe, pień mózgu oraz nerwy czaszkowe:

• trójdzielny (V),
• twarzowy (VII),
• językowo-gardłowy (IX),
• błędny (X),
• podjęzykowy (XII) [2].

Jest to czynność niemal w pełni automatyczna, bowiem tylko jedna faza procesu połykania jest zależna od naszej woli. Wyróżnia się:

• Fazę ustną – gdzie dochodzi do pobrania (gryzienia), rozdrobnienia (żucia) i transportu kęsa w głąb jamy ustnej. Wymaga to prawidłowej pracy mięśni warg, języka, żuchwy i policzków.
• Fazę gardłową – gdzie następuje przesunięcie kęsa do gardła przy udziale języka, podniebienia miękkiego i tylnej ściany gardła.
• Fazę przełykową – w tej fazie pokarm transportowany jest przez przełyk do żołądka.

Zaburzenia połykania, obok zaburzeń mowy, mogą być obecne w przebiegu wielu chorób neurologicznych. Znajomość tych chorób jest kluczowa dla wczesnego rozpoznania dysfagii, wdrożenia technik terapii i zapobiegania potencjalnie groźnym powikłaniom.

Udar mózgu

Poudarowe zaburzenia połykania pojawiają się aż u połowy pacjentów w ciągu pierwszych 7 dni od udaru i utrzymują się u około 11–13% pacjentów 6 miesięcy po zachorowaniu [3].

Stwardnienie rozsiane

Częstość występowania dysfagii u pacjentów z SM to prawie 50% [4]. Osoby z SM często unikają niektórych pokarmów z obawy przed zakrztuszeniem, tracą przyjemność z jedzenia, niezamierzenie chudną.

Stwardnienie zanikowe boczne

W tej chorobie wystąpienie i nasilenie dysfagii zależne jest od stopnia zaawansowania choroby. Ważne, by zauważyć objawy jak najwcześniej, by wdrożyć odpowiednie działania. Z powodu postępującego charakteru schorzenia w większości przypadków w zaawansowanym stadium choroby konieczne jest wyłonienie przezskórnej endoskopowej gastrostomii (PEG) [5].

Choroba Parkinsona

Występuje u co najmniej 30% chorych [6]. Pacjenci wymagają często zmiany konsystencji przyjmowanych pokarmów oraz stosowania specjalnych manewrów ułatwiających połykanie.

Z pacjentem z diagnozą choroby neurologicznej należy przeprowadzić wywiad w kierunku zaburzeń połykania. Należy dowiedzieć się, czy zauważa u siebie jakieś objawy dysfagii: 

• krztuszenie się,
• kaszel w trakcie lub po posiłku,
• wydłużony czas spożywania posiłków,
• trudności z gryzieniem i żuciem pokarmów,
• uczucie ucisku lub „guli” w gardle,
• uczucie zalegania resztek pokarmu w gardle,
• trudności z przełknięciem śliny lub kęsa,
• przedostawanie się jedzenia lub picia do nosa,
• wyciekanie śliny, jedzenia lub picia z jamy ustnej,
• pozostawanie pokarmu w jamie ustnej po przełknięciu,
• zmiana głosu po przełknięciu.

W przypadku występowania wymienionych objawów, należy przeprowadzić odpowiednie badanie funkcji połykania, z wykorzystaniem odpowiednio dobranych kwestionariuszy (np. EAT 10, SSQ), testów (np. GUSS, Test Daniels) i/lub wykonać badanie obiektywne (endoskopowe badanie połykania FEES, wideofluoroskopia VFSS).

Wczesne wykrycie zaburzeń połykania jest tak istotne, ponieważ może ona mieć poważne skutki, takie jak: niedożywienie, odwodnienie, częste infekcje górnych dróg oddechowych czy zachłystowe zapalenie płuc. 

Przypisy:

[1] Dziewas R., Allescher H.D., Aroyo I. i in. (2021), Diagnosis and treatment of neurogenic dysphagia – S1 guideline of the German Society of Neurology, [w:] „Neurological Research and Practice”, nr 3(23), s. 1.

[2] Bochenek A., Reicher M. (2007), jak cyt. w: Lewicka T., Krzystanek E. (2017), Dysfagia po udarach mózgu – wskazówki diagnostyczne i terapeutyczne, [w:] „Aktualności Neurologiczne”, nr 17(4), s. 209.

[3] Martino R., Foley N., Bhogal S., Diamant N., Speechley M., Teasell R. (2005), Dysphagia after stroke: Incidence, diagnosis, and pulmonary complications, [w:] „Stroke”, nr 36, s. 2756.

[4] Mirmosayyeb O., Ebrahimi N., Shekarian A., Afshari-Safavi A., Shaygannejad V., Barzegar M., Bagherieh S. (2023), Prevalence of dysphagia in patients with multiple sclerosis: A systematic review and meta-analysis, [w:] „Journal of Clinical Neuroscience”, nr 108, s. 84.

[5] Budrewicz S., Słotwiński K., Madetko N., Koszewicz M. (2018), Zaburzenia połykania w chorobach układu nerwowego — diagnostyka i leczenie, [w:] „Varia Medica”, nr 2(2), s. 137.

[6] Tamże.