Zaburzenie mowy towarzyszące niepełnosprawności intelektualnej to oligofazja. Oligofazja jest pojęciem mającym różne znaczenia, ponieważ rozwój mowy osób niepełnosprawnych intelektualnie występuje na tle opóźnionego rozwoju mowy i innych zaburzeń. Diagnoza oligofazji może przysparzać problemu zwłaszcza w sytuacji, gdy podejrzewa się lekki stopień upośledzenia. Charakterystyczne dla dzieci z niep. int. (choć nie zawsze występujące) jest sprzężenie zaburzeń mowy np. dyslalią, jąkaniem, giełkotem czy dyzartrią.

Oligofazję, oprócz współwystępującego z nią ORM, charakteryzują:

• przedłużająca się nieprawidłowa artykulacja głosek,

• wolniejsze tempo rozwoju słownika biernego i czynnego,

• obniżenie sprawności narracji,

• trudności natury semantyczno-leksykalnej,

• kłopoty nabywaniem sprawności w posługiwaniu się syntaktyką (składnią, czyli budową wypowiedzeń),

• stosowanie nieprawidłowych form gramatycznych[1].

U dzieci z niepełnosprawnością intelektualną charakterystyczne jest występowanie nie tylko opóźnienia w rozwoju mowy, ale także opóźnienia w rozwoju procesów poznawczych: percepcji, myślenia, uwagi, pamięci oraz procesów emocjonalno-motywacyjnych. Zaobserwować można trudności w porozumiewaniu się, ale też globalne opóźnienie rozwoju psychomotorycznego. Zatem prezentowane kompetencje poznawcze, społeczne i motoryczne nie są adekwatne do wieku osoby badanej.

W najnowszej, Jedenastej Rewizji Zaburzeń Psychicznych i Zachowania w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11) Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zauważyć można zmianę zastosowaną w nazewnictwie stopni niepełnosprawności intelektualnej. W rozdziale nr 06 pt. Zaburzenia psychiczne, behawioralne lub neurorozwojowe znajduje się podrozdział pt. Zaburzenia neurorozwojowe, a tam wśród Zaburzeń rozwoju intelektualnego (kod: 6A00) wyszczególniono:

6A00.0 Zaburzenia rozwoju intelektualnego, łagodne 

6A00.1 Zaburzenia rozwoju intelektualnego, umiarkowane 

6A00.2 Zaburzenie rozwoju intelektualnego, ciężkie 

6A00.3 Zaburzenie rozwoju intelektualnego, głębokie 

6A00.4 Zaburzenie rozwoju intelektualnego, tymczasowe 

6A00.Z Zaburzenia rozwoju intelektualnego, nie określone 

W opisie łagodnego zaburzenia rozwoju intelektualnego można znaleźć m.in. informację, że osoby dotknięte tą chorobą często wykazują trudności w przyswajaniu i zrozumieniu złożonych pojęć językowych i umiejętności akademickich. Charakteryzują je funkcjonowanie intelektualne znacznie poniżej przeciętnej i zachowania adaptacyjne, które są około dwóch do trzech odchyleń standardowych poniżej średniej (około 0,1 – 2,3 percentyla).

W ramach językowej sprawności osoby z łagodnym zaburzeniem rozwoju intelektualnego można zaobserwować m.in.:

• zaburzenia artykulacji, zazwyczaj pojedyncze wady wymowy (np. reranie, seplenienie), upraszczanie grup spółgłoskowych, niewłaściwa wymowa ą ę, elizje głosek;

• uboższy zasób słownika szczególnie o pojęcia nadrzędne (kategoryzujące zjawiska), abstrakcyjne (np. nazwy uczuć, wartości), określające stosunki czasowo-przestrzenne;

• błędy konstrukcyjne, składniowe i fleksyjne;

• niski poziom opanowania sprawności narracyjnych w zakresie opisywania i opowiadania;

• znacznie lepsze rozumienie języka, niż czynne posługiwanie się nim;

• niesprawność w posługiwaniu się językiem w praktyce: w nowych sytuacjach, w kontaktach społecznych (m.in. zachowanie dystansu, tytułowanie współrozmówcy, zachowanie formy wypowiedzi w stosunku do rangi odbiorcy), w wypowiedziach realizujących funkcje emocjonalne czy informacyjne (np. stosowanie formy wskazującej na żądanie a nie prośbę).

Na podstawie:

Jęczmień U. (2015), Postępowanie logopedyczne w przypadkach oligofazji, [w:] Grabias S., Panasiuk J., Woźniak T. (red.), Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 268-273.

Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-11

[1] Jęczmień U. (2015), Postępowanie logopedyczne w przypadkach oligofazji, [w:] Grabias S., Panasiuk J., Woźniak T. (red.), Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 268.