Możliwości spostrzegania wzrokowego są zróżnicowane i zależne są od poniższych czynników:

• stanu narządu wzroku,
• zachowanego stopnia widzenia,
• czynników psychofizycznych, czynników zewnętrznych.

Cały proces percepcji bodźca wzrokowego przebiega na kilku poziomach:

• detekcja sygnału świetlnego przez fotoreceptory (czopki i pręciki) znajdujące się na siatkówce oka;
• przetwarzanie bodźca świetlnego na impuls nerwowy, który za pośrednictwem nerwu wzrokowego i innych elementów drogi wzrokowej jest przekazywany do kory wzrokowej w płacie potylicznym;
• analiza i interpretacja sygnału wzrokowego oraz rozpoznanie danego wrażenia dokonują się w mózgu.

Aspektami percepcji wzrokowej, które mają wpływ na rozwój dziecka, są:

• koordynacja wzrokowo-ruchowa — nieprawidłowości powodują trudności w zakresie grafomotoryki i podczas czynności codziennych;
• spostrzeganie figury i tła — osłabienie sprawia, że dziecko wykonuje czynności chaotycznie, jest rozproszone. Objawy uwidaczniają się w szczególności na poziomie przygotowywania dziecka do nauki czytania i pisania;
• stałość spostrzegania. Gdy nie jest ona odpowiednio rozwinięta, będzie podstawą problemów z przyporządkowaniem obiektu do danej grupy, np. z zaznaczeniem wszystkich prostokątów na obrazku, kiedy figury są różnej wielkości, orientacji i koloru (dziecko postrzega je jako inne kształty);
• spostrzeganie położenia przedmiotów w przestrzeni. W przypadku zaburzeń dziecko myli litery i cyfry, rysuje i zapisuje w lustrzanym odbiciu;
• spostrzeganie stosunków przestrzennych;
• pamięć wzrokowa. Zaburzenia są przyczyną trudności z zapamiętaniem i zrozumieniem przeczytanego tekstu na etapie szkoły. Na etapie przedszkola mogą objawiać się np. zapominaniem, którym znaczkiem oznaczona jest półka dziecka.

Dysfunkcja wzroku jest bardzo istotnym czynnikiem dla powstawania zaburzeń integracji sensorycznej. U podstaw procesów integracji leży nie tyle oddziaływanie bodźców na różne narządy zmysłu w tym samym czasie, ale kojarzenie ich podczas spontanicznej aktywności dziecka (sensorycznej, manipulacyjnej, podczas badania świata). U dziecka z zaburzoną percepcją wzrokową może pojawić się np.:

• nadwrażliwość (obronność) dotykowa, nietolerancja ruchowa, niepewność grawitacyjna;
• podwrażliwość dotykowa;
• słaba zdolność różnicowania bodźców;
• słaba świadomość schematu ciała (oraz trudności z tym związane) i dyspraksja, czyli słabe planowanie ruchów ciała; zaburzona obustronna koordynacja związana z zaburzeniami systemu dotykowego;
• problem z ujmowaniem stosunków przestrzennych;
• obniżone napięcie mięśniowe;
• zaburzenia przetwarzania słuchowego i związane z tym trudności w mowie i komunikacji;
• zaburzenia przetwarzania wzrokowo-przestrzennego.

U dzieci z dysfunkcją wzroku, częściej niż u dzieci z prawidłową percepcją wzrokową, spotyka się:

• opóźniony rozwój mowy;
• nieharmonijne tempo rozwoju mowy;
• wady wymowy (szczególnie sygmatyzm, lambdacyzm i rotacyzm).

Na podstawie:

Sitarczyk M. (2006), Praca z dzieckiem z dysfunkcją wzroku, [w:] Klaczak M., Majewicz P., Diagnoza i rewalidacja indywidualna dziecka ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków.

Walkiewicz-Krutak M. (2021), Logopeda a dziecko słabowidzące, [w:] „Forum Logopedy”, nr 42/2021.

Modzelewska M., Pniewski J. (2018), Testy optometryczne do badania zaburzeń percepcji wzrokowej u dzieci [w:] „OPTYKA”, nr 6(55)2018.

Odowska-Szlachcic B. (2016), Terapia integracji sensorycznej. Zeszyt 2, wyd. Harmonia, Gdańsk.

Cieszyńska-Rożek J. (2019), Neurobiologiczne podstawy rozwoju poznawczego. Wzrok, Centrum Metody Krakowskiej, Kraków.