W literaturze istnieje różne rodzaje definicji empatii:

• emocjonalna,
• kognitywna,
• kognitywno-emocjonalna.

Podejście emocjonalne zakłada, że empatia jest doświadczaniem takich samych stanów uczuciowych w danej sytuacji, jakich doznaje inna osoba, z którą się empatyzuje. Do zaistnienia empatii kluczowe są kompetencje emocjonalne. Nie określono jednak, jakie emocje wiążą się z zainicjowaniem współodczuwania. Trudno także przyjąć, że same emocje wywołują empatię. Potrzebna jest mentalna kompetencja niezbędna do zrozumienia perspektywy innej osoby.

W ramach podejścia kognitywnego empatię określa się jako umiejętność rozumienia i rozpoznawania uczuć, myśli i intencji. To zdolność człowieka do wejścia w rolę innej osoby na zasadzie rozumowej. Nie wiadomo jednak, jakie czynniki motywują wywołanie empatii, skoro nie są to emocje.

Trzecie podejście – emocjonalno-kognitywne –  łączy oba elementy: emocje i rozumienie. Umiejętność prawidłowej interpretacji uczuć danej osoby stanowi podstawę do rozpoznania jej stanów emocjonalnych. Umożliwia to przyjęcie perspektywy drugiej osoby oraz postawienie się w jej sytuacji. Podejście to zakłada współprzeżywanie emocji, a nie tylko ich rozumienie.

Dwa główne podręczniki diagnostyczne chorób i problemów zdrowotnych, DSM i ICD, przekonują, że niedostatki empatii są objawem autyzmu. W DSM-IV-TR wymienia się: brak spontanicznego dzielenia radości, zainteresowań lub osiągnięć z innymi ludźmi oraz brak społecznej i emocjonalnej wzajemności. W ICD-10 w opisie objawów autyzmu czytamy: brak odwzajemnienia społeczno-emocjonalnego przejawiający się zaburzeniem lub odmiennością reakcji na emocje innych ludzi lub brak umiejętności dostosowania zachowania odpowiednio do społecznego kontekstu.

Empatia osób z autyzmem jest przedmiotem badań naukowców. Ch. Gillberg przypisał autyzm do kategorii zaburzeń, które nazwał mianem zaburzeń empatycznych. S. Baron-Cohen próbuje wyjaśnić przyczyny występowania autyzmu. Zaobserwował, że osoby z autyzmem demonstrują słabe wyniki w zakresie współodczuwania. Stanowi to przyczynę niewłaściwych zachowań społecznych charakteryzujących się niskim poziomem rozumienia emocjonalnego. Chodzi tutaj głównie o niski poziom intencjonalnej empatii, która wymaga umiejętności mentalizowania i opiera się na instynktownym kierowaniu się ku stanom emocjonalnym innych osób. S. Baron-Cohen wykorzystuje w tym kontekście termin emptyzowanie, czyli rozumienie przyczyn emocji wyrażanych przez inne osoby oraz odpowiednie na nie reagowanie.

Zdolność do empatii wymaga posługiwania się teorią umysłu. Osoba, która przejawia zdolność rozumienia i przypisywania innym ludziom stanów umysłu, potrafi także okazać reakcję empatyczną i jednocześnie zrozumieć emocje drugiego człowieka – jego smutek, strach, radość, cierpienie.

Przy zaburzonej zdolności rozumienia stanów psychicznych drugiego człowieka dziecko z autyzmem będzie wykazywało trudności z okazywaniem empatii wobec ludzi. Osoba, która nie umie okazać empatii, nie potrafi intuicyjnie domyślić się w jakim stanie emocjonalnym jest ktoś inny, by traktować go z odpowiednią troską i wrażliwością. Dziecko z autyzmem przy obniżonej świadomości emocji może reagować nieadekwatnie do sytuacji.

Bibliografia:

1. Baranowska W. (2020), Teoria umysłu, oczekiwania społeczne a sytuacja osób z zaburzeniami w spektrum autyzmu, w tym z Zespołem Aspergera, [w:] „Parezja. Czasopismo Forum Młodych Pedagogów przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN”, nr 2(14), Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
2. Chomczyński P. (2017), Rola empatii w działaniach resocjalizacyjnych personelu wobec nieletnich umieszczonych w instytucjach korekcyjnych, [w:] „Studia Socjologiczne”, t. 224, nr 1, Warszawa.
3. Pisula E. (2003), Autyzm a przywiązanie. Studia nad interakcjami dzieci z autyzmem i ich matek, wyd. GWP, Sopot.
4. Stach R. (2020), Czy istnieją zależności między objawami autyzmu a neuronami lustrzanymi? Część 1, [w:] Ostrowski T. M. (red.), Blaski i cienie życia – perspektywa psychologiczna, wyd. Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków.
5. Winczura B. (2011), Rozwój emocjonalny dziecka z autyzmem w rodzinie, [w:] Walasek S., Winczura B. (red.), Wychowanie w rodzinie. Rodzina o specjalnych potrzebach, t. 4, wyd. Karkonoska Państwowa Szkoła Wyższa, Jelenia Góra.
6. Woroniecka G. (2016), Empatia jako pojęcie teoretyczne. Ujęcie pragmatyczne, [w:] Pawlik W. (red.), Empatia, moralność a życie społeczne, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.