Testy przesiewowe mogą mieć różną formę i być dostosowane do różnych grup docelowych. Dla przykładu neurologopeda pracujący na oddziale neonatologicznym może wykonać badania przesiewowe noworodków. W ramach takiego badania sprawdzi m.in. budowę aparatu artykulacyjnego, ogólną sprawność aparatu żucia (m.in. pozycja spoczynkowa języka, tor oddechowy) czy występowanie i efektywność odruchów neurologicznych sfery orofacjalnej. Logopeda pracujący w żłobku może wykonać badanie przesiewowe dzieci w wieku od około 12;0 do 2;6. W ramach takiego badania obserwuje i ocenia m.in. sposób nawiązywania kontaktu (gestykulacja, kontakt wzrokowy, mimika i inne), rozwój mowy czynnej (od pierwszych słów po początki zdań), ogólne rozumienie mowy, sprawność i budowę aparatu mowy oraz wybrane funkcje prymarne. Najpopularniejsze i wykonywane na największą skalę są logopedyczne badania przesiewowe w przedszkolach i szkołach podstawowych.

Badania przesiewowe w przedszkolach i szkołach zwyczajowo rozpoczynają się we wrześniu (dla dzieci rozpoczynających edukację w nowej placówce, np. w grupie przedszkolnej dzieci trzyletnich, niejednokrotnie odracza się termin badań przesiewowych do października lub listopada, aby pozwolić na adaptację). Na sposób prowadzenia badań przesiewowych w przedszkolu i szkole wpływ ma wiele czynników m.in.:

• Wymiar czasowy zatrudnienia logopedy w stosunku do liczby dzieci w placówce,
• Warunki lokalowe, wyposażenie gabinetu
• Możliwość bezpośredniego kontaktu z rodzicem
• Możliwość uzupełnienia wyników badania o wyniki obserwacji dziecka (np. w trakcie posiłku, w czasie zabawy w grupie)
• Wiek dziecka
• Oczekiwania dyrektora placówki (np. określenie czasu na badania przesiewowe)

Do najczęściej wykorzystywanych gotowych badań przesiewowych, adresowanych do dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym należą:

Test do badań przesiewowych mowy dla dzieci w wieku przedszkolnym, Michalak-Widera I., Węsierska K.,

Logopedyczny test dla dzieci i młodzieży, Michalak-Widera I.

Logopedyczny kwestionariusz obrazkowy, Krzysztoszek G., Piszczek M.

Doświadczeni logopedzi chętnie tworzą własne formularze testowe, których zakres i forma dostosowane są do warunków miejsca i sposobu pracy. W przedszkolach i szkołach w ramach badania przesiewowego logopeda najczęściej sprawdza artykulację, budowę i sprawność aparatu mowy (w tym wybrane funkcje prymarne jak oddychanie czy połykanie) oraz orientacyjnie rozumienie. Niekiedy badanie jest poszerzone o kontrolę słuchu fonemowego, ocenę narracji i gramatyki, lateralizację.

Badaniu przesiewowemu towarzyszy szereg czynności związanych z dokumentowaniem, porządkowaniem wyników obserwacji czy kontaktowaniem się z opiekunami prawnymi i nauczycielami dziecka:

• Zgoda na wykonanie logopedycznego badania przesiewowego – w swojej praktyce zawodowej spotkałam się z różnym postępowaniem organów prowadzących placówkę oświatową. W większości miejsc wymagane było uzyskanie pisemnej zgody na wykonanie badania przesiewowego. W niektórych placówkach dyrektor uznał, że wystarczający jest podpis rodzica na dokumentach potwierdzających zapisanie dziecka do placówki (tu m.in. zgoda na sprawowanie opieki pedagogiczno-psychologicznej). 
• Informacja dla rodzica o wyniku badania przesiewowego – Rodzice powinni zostać poinformowani o tym, czy mowa ich dziecka rozwija się prawidłowo i z jakiej przyczyny dziecko zostało (lub nie) skierowane na terapię logopedyczną. Na karcie z opisem wyniku powinny znaleźć się także istotne sugestie i wyniki obserwacji terapeuty (np. sugestie wykonania określonych badań, informacje o zaobserwowaniu występowania parafunkcji aparatu żucia). Jednocześnie warto zaznaczyć, że badanie przesiewowe nie jest jednoznaczne z diagnozą. 
• Zgoda na objęcie dziecka terapią logopedyczną – Opiekun prawny wyraża pisemnie zgodę na udział dziecka w terapii. Zostaje poinformowany o wymiarze czasowym spotkań terapeutycznych, a także: o ich charakterze (indywidualnie, w parze, w grupie), czasie (dzień tygodnia, godzina), miejscu (np. numer sali szkolnej – gabinetu logopedycznego), cenie (w przypadku placówek prywatnych, w których opłata za terapię logopedyczną nie jest wliczona w czynsz). 
• Regulamin terapii logopedycznej – opiekun prawny zostaje poinformowany o zasadach współpracy. W regulaminie określone są podstawowe prawa i obowiązki terapeuty oraz opiekuna, który jest odpowiedzialny za dziecko. 
• Wywiad z rodzicem – w placówkach oświatowych kontakt z rodzicem jest utrudniony. W przeciwieństwie do terapii w poradni, do której osoba dorosła przyprowadza każdorazowo dziecko, w przedszkolu i szkole logopeda nie widuje się regularnie z rodzicem. Dobrym sposobem na uzyskanie podstawowych informacji o dziecku jest przekazanie formularza wywiadu. W razie dodatkowych pytań logopeda może skontaktować się z rodzicem za pośrednictwem telefonu lub poczty mailowej, oraz zaprosić rodzica na spotkanie w placówce. 
• Naklejka na zeszyt/ teczkę – Warto zadbać o sposób porządkowania i przechowywania materiałów dydaktycznych, które dziecko otrzymuje w trakcie spotkań terapeutycznych. Zeszyt pozwala na notowanie przebiegu terapii i informowanie rodzica o rodzajach wykonywanych ćwiczeń, poleceniach pracy w domu czy poczynionych postępach. Teczka pomaga gromadzić i porządkować dowody pracy dziecka (m.in. karty pracy, drobne rekwizyty tj. piórka czy wielorazowe słomki). Proponowana naklejka pomaga oznaczyć materiały do pracy, określić cel ich gromadzenia i rolę rodzica w procesie terapeutycznym. Karta do wydrukowania na papierze samoprzylepnym i pocięcia. 

Rodzaj i forma stosowanej dokumentacji powinna być dostosowana do miejsca i sposobu pracy terapeuty.

Bibliografia:

Styczek I. (1979), Logopedia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. 

Woynarowska B. (red.) (2000), Zdrowie i szkoła, PZWL, Warszawa, s. 536 – 537.