Większość badaczy zajmujących się tematem rozwoju dzieci z FAS wskazuje na występowanie zaburzeń rozwoju mowy i języka. Rozwój mowy zależy od prawidłowego i harmonijnego rozwoju wszystkich funkcji poznawczych. Trudności w opanowaniu umiejętności z zakresu jednej funkcji wpływają na zaburzenia postępu innej. Nieprawidłowości w opanowaniu ich mają bezpośredni wpływ na zaburzenia procesu opanowania języka[1].

Trudności językowe mają zasadniczy wpływ zarówno na rozumienie otaczającego nas świata i procesów w nim zachodzących, jak i na komunikację z otoczeniem, wyrażaniem siebie oraz swoich opinii i osądów. Trudności językowe u dzieci z alkoholowym zespołem płodowym obejmują[2]:

• opóźnienie rozwoju mowy,
• wady artykulacyjne,
• ubogie słownictwo bierne i czynne,
• trudności z zapamiętywaniem słów,
• pseudoelokwencję (używanie słów bez rozumienia ich znaczenia),
• trudności z rozumieniem metafor (dosłowne odczytywanie),
• trudności z rozumieniem mowy,
• zaburzenia autokontroli słuchowej,
• problemy z różnicowaniem fonemów.

Nieprawidłowości te mogą występować na skutek teratogennego działania alkoholu na strukturę mózgu. Trudności rozwojowe występujące u dzieci z FAS sprawiają, że mają one problemy z używaniem języka w sposób właściwy pod względem społecznym. Większość tychże dzieci wykazuje trudności w relacjach z innymi, głównie rówieśnikami. Mają one bowiem problemy w prawidłowym używaniu języka w bardziej skomplikowanych sytuacjach społecznych. Dzieci z FAS bardzo często mają trudności z włączeniem się do grupy, nie są w stanie rozwiązywać konfliktów, uczestniczyć w dialogu, zawierać kompromisów. Trudność sprawia im także utrzymanie przyjaźni[3].

Dzieci ze spektrum FASD mają trudności z procesem nabywania mowy. U małych dzieci rozwój mowy często bywa znacznie opóźniony. U starszych występuje trudność w używaniu języka w skomplikowanych kontekstach społecznych, spowodowana brakiem kluczowych umiejętności komunikacyjnych, które umożliwiają funkcjonowanie w grupie rówieśniczej. Dzieci z FASD często nie rozumieją poprawnie metafor i emocjonalnych kontekstów języka. Nie potrafią nazywać własnych emocji[4].

Występujące u dzieci z FASD uszkodzenia w obrębie prawej półkuli powodują pozajęzykowe trudności w porozumiewaniu się. Są to problemy ze zrozumieniem[5]:

• kontekstu wypowiedzi,
• tonu,
• melodii,
• ukrytych znaczeń pozawerbalnych.

W przypadku osób z uszkodzeniami w obrębie prawej półkuli obserwuje się także trudności z zastosowaniem właściwej intonacji podczas mówienia. Nieprawidłowa prozodia u dzieci z FASD powoduje, że opisywane są one, jako mające trudności z empatią i wyrażaniem własnych uczuć. Osoby z uszkodzeniami prawostronnymi w sposób dosłowny rozumieją metafory, dowcipy, rysunki. Nie są w stanie wnioskować, jeśli wypowiedzi nie są formułowane wprost. Są to umiejętności potrzebne do prawidłowej komunikacji z innymi ludźmi[6].

Dzieci z FASD wykazują trudności rozwojowe, które towarzyszą im od narodzin. Uczą się więc funkcjonować w społeczeństwie pomimo barier. Starsze dzieci z FASD starają się zamaskować trudności językowe. W tym celu mogą stosować[7]:

• produkcję melodii zamiast słów,
• wykorzystywanie wklejeń z wypowiedzi innych osób/wierszyków jako własnych,
• długie wypowiedzi, ale ubogie w informacje,
• częste wtręty (wyrażenia metajęzykowe) typu „eee”, „no tak”, „bo tego” itp.

Na podstawie:

Jadczak-Szumiło T. (2016), Rozwój mowy dzieci z FASD, [w:] Kaczorowska-Bray K., Milewski S. (red.), Wczesna interwencja logopedyczna, Wydawnictwo Harmonia Universalis, Gdańsk.

Krakowiak M. (2019), Umiejętność analizy fonemowej dzieci z alkoholowych zespołem płodowym, [w:] Przybyla O. (red.), Logopedia Silesiana, t. 8, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

Pawłowska-Jaroń H. (2012), Zaburzenia rozwoju poznawczego dziecka z FAS. Studium przypadku, [w:] Nowakowska-Kempna I. (red.), Studia z logopedii i neurologopedii, Wydawnictwo WAM, Kraków.