Czy wolontariusz może pełnić funkcję specjalisty (psychologa, pedagoga, logopedy) w niepublicznej szkole podstawowej? Jeśli nie, to jaka jest dopuszczalna forma umowy: zlecenie czy o pracę?

Wolontariusz - specjalista. Czy to możliwe?

W ocenie autora wynikający z art.42d ust.1 Karty Nauczyciela obowiązek zatrudniania nauczycieli specjalistów obejmuje również szkoły niepubliczne. Podstawą zatrudnienia co do zasady powinien być stosunek pracy. Wyjątek stanowi art. 10a ust. 2 pozwalający w określonych warunkach na powierzenie prowadzenia zająć na innej podstawie.

Wprowadzony niedawno do Kart Nauczyciela (dalej KN) art. 42d w ust.1 określa katalog typów szkół w której obligatoryjnie zatrudnia się nauczycieli pedagogów, pedagogów specjalnych, psychologów, logopedów lub terapeutów pedagogicznych. Katalog ten obejmuje przedszkola niebędące przedszkolami specjalnymi, szkoły podstawowe, licea ogólnokształcące, technika i branżowe szkoły I stopnia, niebędące szkołami specjalnymi, szkoły artystyczne realizujące kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej lub liceum ogólnokształcącego oraz zespoły, skład których wchodzą wymienione wyżej przedszkola lub ta szkoły. Przepisu prawa nie wyłączają ze wskazanego obowiązku szkół niepubliczych zatem i ich ten obowiązek dotyczy.

Art. 42d KN wyraźnie przewiduje formę zatrudnienia nauczyciela - specjalisty. Trzeba wskazać, że w myśl art. 10a ust.1 KN w niepublicznych przedszkolach, innych formach wychowania przedszkolnego, szkołach i placówkach nauczycieli zatrudnia się na podstawie umowy o pracę. Wyjątek od obligatoryjnego zatrudnienia na podstawie umowy o pracę znajduje się w art. 10a ust. 2 KN stanowiącym, iż w przypadku nauczycieli prowadzących zajęcia bezpośrednio z uczniami lub wychowankami w wymiarze nie wyższym niż 4 godziny tygodniowo, powierzenie prowadzenia tych zajęć może nastąpić również na innej podstawie niż umowa o pracę jeżeli w treści łączącego strony stosunku prawnego nie przeważają cechy charakterystyczne dla stosunku pracy. Trzeba wskazać, że art. 42d KN w żaden sposób nie wyłącza stosowania art. 10a ust.1 i 2 KN.

Wzmiankowany wyżej art. 10a ust. 2 KN należy zatem traktować jako przepis szczególny na drodze wyjątku, w ograniczonym zakresie (4 godziny tygodniowo zajęć bezpośrednio z uczniami) pozwalający na prowadzenie zajęć na innej podstawie niż umowa o pracę. Trzeba zauważyć, że czytając wzmiankowany przepis literalnie, nie narzuca on jakiejkolwiek formy podstawy prowadzenia zajęć - przyjąć zatem należ, że może to być jakkolwiek forma przewidziana prawem. Niewątpliwie będzie to umowa cywilno-prawna oparta o przepisu kodeksu cywilnego (umowa o świadczenie usług do której stosuje się przepisy umowy o zleceniu).

Z literalnego brzmienia treści przepisu art. 10a ust.2 KN, który stanowi ogólnie na możliwość powierzenia zajęć nie wskazując szczegółowo podstawy tego powierzenia, nie wynika wyłącznie powierzenia w formie wolontariatu, czyli na podstawie umowy o wolontariacie, o której mowa w art. 44 ust. 1 ustawy o z 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie - dalej u.o.d.p.p.w. Wskazać trzeba, że w art. 10a ust.2 jest mowa o "łączącym strony stosunku prawnym" - pojęcie stosunku prawnego jest bardzo szerokie, obejmuje też wszelkiego rodzaju umowy w tym też umowę o wolontariat regulowaną w przepisach u.o.d.p.p.w..

Trzeba też zauważyć że art. 109 ust. 5 Prawo oświatowego wskazujący rodzaje zajęć jakie można powierzyć wolontariuszom jest umieszczony w Rozdziale 5 tej ustawy dotyczącym wyłącznie szkół publicznych. Przepisy dotyczące szkół niepublicznych zawarte w Rozdziale 6 nie zawierają odesłania do art. 109 ust. 5 Prawo oświatowego zatem nie ma on zastosowania do szkół niepublicznych.

Odnośnie kwestii wolontariatu autor zastrzega, że istnieją inne poglądy o braku możliwości zatrudnienia nauczycieli w formie wolontariatu, odwołujące się do ogólnych zasad zatrudnienia, wskazujące, że szkoła (niezależnie od tego czy jest publiczna czy też nie) jest jednostką zatrudniającą nauczycieli co bezpośrednio wynika z art. 14 ust. 1 pkt 3 oraz ust.3 pkt 6 KN. Także definicja nauczyciela wskazuje, że jest to osoba zatrudniona w szkole (publicznej czy to niepublicznej - odpowiednio art. 1 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 KN). Zatem przepisy te dotyczą zatrudnienia, którego istotą - nawet w szerokim ujęciu obejmującym umowę o pracę oraz umowy cywilno-prawne - jest odpłatne wykonywania czynności, co jest niedopuszczalne w przypadku wolontariatu. Trzeba zauważyć, że w przepisach u.o.d.p.p.w. dotyczące umowy o wolontariat nie używa pojęć "zatrudnienie", "praca" zatem z formalno prawnego punktu widzenia potoczne użycie sformułowań "zatrudnienie na wolontariat" czy "praca na wolontariacie" nie jest prawidłowe, u.o.d.p.p.w. mówi bowiem w art. 43 i 44 o wykonywaniu świadczeń przez wolontariusza. Zatem tam gdzie jest mowa o pracy czy zatrudnieniu nie powinno być możliwości świadczenia wolontariatu.

Trudno dociec czy zamiarem ustawodawcy było dopuszczenie wykonywania zadań nauczyciela w szkołach (i innych placówkach) niepublicznych w formie wolontariatu czyli bez pobierania wynagrodzenia. Czytają przepis art. 10a ust.2 literalnie - nie wyklucza on wolontariatu jako podstawy powierzenia prowadzania zajęć, niemniej biorąc pod uwagę wykładnie systemową może to być kwestionowane. W mojej ocenie, ze względu na wątpliwości interpretacyjne, bezpiecznym prawnie rozwiązaniem jest zrezygnowanie z powierzenia prowadzenia zajęć na podstawie umowy o wolontariat.

Reasumując zatrudnienie nauczyciela specjalisty o którym mowa w art. 42d KN obligatoryjnie następuje w drodze nawiązania stosunku pracy w przypadku gdy ilość zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami przekracza 4 godziny tygodniowo. Jeżeli jest niższa, szkoła niepubliczna może skorzystać z wyjątku zakreślonego w art. 10 ust.2 KN, jednakże należy pamiętać, że zgodnie z tym przepisem można powierzyć prowadzenie zajęć na innej podstawie niż umowa o pracę ale jeżeli w treści łączącego strony stosunku prawnego nie przeważają cechy charakterystyczne dla stosunku pracy.

Zapamiętaj!

Warunkami wykorzystania art. 10a ust.2 Karty Nauczyciela i powierzenia prowadzenia zajęć w innej formie niż na podstawie stosunku pracy jest:

powierzenie zajęć prowadzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami w wymiarze nie wyższym niż 4 godziny tygodniowo,
brak w treści łączącego strony stosunku prawnego cech charakterystycznych dla stosunku pracy

Podstawy prawne:

ustawa z dnia 26 stycznia 1982r. Karta Nauczyciela (Dz.U.2021r. poz. 1762 ze zm.)
ustawa o z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. 2022r. poz. 1327 ze zm.)

radca prawny Łukasz Zygmunt