Praca terapeutyczna z pacjentem po operacji usunięcia nowotworu w obrębie jamy ustnej w sposób szczególny wymaga indywidualnego podejścia. Obraz zaburzeń będzie bowiem różny w zależności m.in. od tego gdzie był umiejscowiony guz, jakiej był wielkości i jak był jego rodzaj, jak przebiegła operacja, w jakim wieku jest pacjent i na jakie inne choroby cierpi, jaka była jakość mowy pacjenta przed operacją usunięcia nowotworu, występowania innych wrodzonych lub nabytych nieprawidłowości w budowie aparatu mowy.

U pacjenta, który przeszedł operację jamy ustnej z powodu zmian nowotworowych najczęściej można spotkać się z zaburzeniem wymowy. Przyczyną zaburzenia jest nieprawidłowa budowa anatomiczna w obrębie obwodowej części aparatu artykulacyjnego na skutek operacji usunięcia zmian patologicznych. Zniekształcanie dźwiękowych realizacji fonemów (przy zachowanych kompetencjach) na skutek nieprawidłowej budowy anatomicznej określa się mianem dysglosji. Ze względu na miejsce uszkodzenia wyróżnić można dysglosję wargową, zębową, żuchwową, szczękową, językową, podniebienną, gardłową i nosową (za: Pruszewicz, 1992).

Diagnoza pacjenta

Diagnozę należy przeprowadzić w oparciu o informacje z:

• wywiadu (m.in. podstawowe dane o pacjencie, jego własna ocena wymowy, zgłaszane trudności, oczekiwane efekty terapii logopedycznej),

• analizy wyników badań specjalistycznych (m.in. zakres wycięcia tkanek, wykonane czynności odtwórcze, sposób realizowania i wydolność funkcji prymarnych),

• badania logopedycznego (m.in. ocena połykania i sprawności motorycznej aparatu mowy, ocena jakości wymowy, występowanie mechanizmów kompensacyjnych),

• diagnozy różnicowej (m.in. wykluczenie współwystępowania innych zaburzeń nabytych i wrodzonych).

Terapia logopedyczna jest częścią pooperacyjnej rehabilitacji czynnościowej. Podstawowym jej celem jest przywrócenie lub/i poprawienie możliwości komunikowania się pacjenta z otoczeniem. Spotkania z pacjentem zaczyna się możliwie szybko, często w drugiej dobie po operacji. Zakres ćwiczeń dostosowuje się do potrzeb pacjenta, ocenianych między innymi na podstawie wiedzy o następstwach wycięcia określonych struktur, biorących udział w tworzeniu mowy. Przeprowadza się: ćwiczenia oddechowe, ćwiczenia połykania śliny, ćwiczenia mięśni zwieracza podniebienno-gardłowego, ćwiczenia sprawności języka, warg i policzków, ćwiczenia usprawniające wymowę głosek.

Nieprawidłowa realizacja dźwięków mowy wynika z zaburzonego czucia powierzchownego i głębokiego poszczególnych struktur tkankowych oraz z wolniejszej koordynacji ruchowej narządów mownych. W przypadku chorych na nowotwory regionu głowy i szyi brak możliwości zachowania prawidłowej ruchomości narządów artykulacyjnych, wymusza wytworzenie nowych miejsc artykulacyjnych. Ze względu bowiem na braki i nieprawidłowości w budowie aparatu żucia nie jest możliwe wypracowanie wzorowej artykulacji. W terapii dąży się do wykorzystania w najlepszy sposób możliwości kompensacji.

Na podstawie: Stacewicz M., Halczy-Kowalik L. (2015), Postępowanie logopedyczne u osób po wycięciu nowotworu jamy ustnej, [w:] Grabias S., Panasiuk J., Woźniak T. (red.), Logopedia. Standardy postepowania logopedycznego, Wydawnictwo UMCS, Lublin, s. 687-726.

Buczyńska I. (2019), Zaburzenia mowy u pacjentów onkologicznych regionu głowy i szyi w diagnozie i terapii logopedycznej. Studium przypadku, [w:] Logopedia, nr 48/1, s. 351-370.