Mózg to najbardziej złożony i jeden z najważniejszych narządów w ciele człowieka. Odpowiada między innymi za mowę, kodowanie, przetwarzanie informacji, wyrażanie emocji. Jest także odpowiedzialny za wiele funkcji psychicznych oraz przebieg różnych procesów życiowych.

Dynamiczny rozwój nauki umożliwił obserwację budowy oraz pracy mózgu podczas wykonywania określonych czynności umysłowych. Dzięki użyciu nowoczesnych metod (MRI, fMRI PET, TK i inne) badacze wysnuli wniosek, że półkule ludzkiego mózgu wykazują różnice zarówno w budowie, jak i w funkcjonowaniu. Popularne są schematyczne, ogólne podziały, w ramach których każdej półkuli przypisuje się odpowiedzialność za różne umiejętności:

Prawa półkula:

• pracuje w sposób symultaniczny (tzn. opracowuje informacje całościowo, globalnie)
• rozpoznaje, zapamiętuje, przetwarza przez odniesienie do posiadanych informacji
• opracowuje nowe bodźce
• działa według programu przez podobieństwo – podobne, czyli takie samo np.: z = ź
• opracowuje informacje przestrzenne, w tym rozpoznaje twarz
• przetwarza i przechowuje informacje muzyczne, przestrzenne i matematyczne (rozumiane jako myślenie matematyczne, a nie rachowanie)
• rozpoznaje figury geometryczne oraz podstawowe cechy bodźców takie jak barwa, jasność, kontur
• przetwarza emocje, zwłaszcza negatywne (mimika, gesty, ton głosu)
• przetwarza bodźce posiadające ładunek emocjonalny
• rozpoznaje, zapamiętuje, przetwarza znaki ikoniczne, piktogramy
• przetwarza czas w sposób cykliczny
• kontroluje lewą stronę ciała oraz odbiera z niej bodźce.

Lewa półkula:

• pracuje w sposób sekwencyjny (analitycznie, linearnie)
• działa według programu odkrywanie relacji między elementami – dostrzega znaki diakrytyczne np.: z i ź
• przetwarza (odbiera i magazynuje) bodźce znane
• przetwarza czas w sposób linearny
• identyfikuje bodźce kierując się związkami logicznymi
• dostrzega różnice
• kieruje uwagą
• przetwarza reguły (także wszystkie językowe)
• kieruje pamięcią dotyczącą ogólnej wiedzy o świecie
• kontroluje prawą stronę ciała oraz odbiera z niej bodźce.

Omawiając zróżnicowanie funkcjonalne półkul mózgowych nie sposób pominąć ich odmiennego sposobu opracowywania informacji językowych. Lewa półkula ma swój udział w większej liczbie czynności związanych z nadawaniem i odbiorem mowy.  Prawa półkula nigdy nie jest zdolna do opracowywania informacji językowych tak dobrze jak lewa, nawet jeśli przejmie te funkcje bardzo wcześnie. Warto jednak pamiętać, że ogromną rolę w sukcesie skutecznego komunikowania się ma komunikacja niewerbalna. W tego typu porozumiewaniu się dominuje aktywność prawej półkuli. To ona bowiem w większym stopniu odczytuje takie istotne cechy komunikatu jak nacechowanie emocjonalne, mimika twarzy czy gestykulacja. Sprawne funkcjonowanie prawej półkuli jest zatem konieczne do pełnego zrozumienia i przyswojenia komunikatów.

Szczegółowo lateralizacja funkcji językowych na prawo- i lewopółkulowe przedstawia się następująco:

Prawa półkula:

• rozpoznaje konkretne rzeczowniki w mianowniku (słyszane oraz globalnie odczytywane)
• identyfikuje i różnicuje samogłoski i wyrażenia dźwiękonaśladowcze
• kontroluje i pozwala rozumieć prozodię mowy (intonację, akcent, rytm)
• kontroluje kierunek czytania
• umożliwia rozumienie kontekstu wypowiedzi oraz metafor
• zapamiętuje, przechowuje paradygmaty odmian, ciągi zautomatyzowane (np. dni tygodnia w kolejności)
• lepiej rozumie język mówiony niż pisany
• dominacja półkuli prawej pociąga za sobą ruchy oczu w kierunku odwrotnym do kierunku czytania.

Lewa półkula

• odbiera, rozpoznaje i różnicuje dźwięki mowy
• jest odpowiedzialna za czytanie i pisanie
• rozpoznaje rymy
• dokonuje skomplikowanych operacji werbalnych (stosowanie reguł gramatycznych)
• dominacja lewej półkuli pociąga za sobą ruchy oczu w kierunku zgodnym z kierunkiem czytania
• jest odpowiedzialna za myślenie abstrakcyjne.

Jak ważne jest sprawne funkcjonowanie całego mózgu można zaobserwować w przypadku pacjentów po przebytych incydentach neurologicznych czy to w prawej, czy w lewej półkuli. Na podstawie badań, między innymi neuroobrazowania pracy mózgu oraz obserwacji skutków wspomnianych uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, naukowcy doszli do wniosku, że za sprawne posługiwanie się mową w większym stopniu odpowiedzialna jest lewa półkula mózgu. Stymulowanie funkcji, pozornie niejęzykowych, za których sprawność odpowiada lewa półkula wpływa pozytywnie na rozwój mowy.

Artykuł pochodzi z numeru 25 magazynu "Strefa Logopedy" Wybrane ćwiczenia lewopółkulowe w służbie logopedii >>